محمد داوریار اردبیلی
اونون مُدرکلیگی، اوزاق گؤره‌‌‌‌نلیگی، فعالیتی و بۆتۆنلۆک ده یاشاییشی هر کس اۆچۆن نمونه‌دیر... بو نمونه‌دن تجربه آلمالیییق. هر بیریمیز اونون عبرتلی حیات یولوندان اؤیره‌نمه‌لیییک. اصلینده، او هر کلمه‌سی، هر سؤزۆ، هر چیخیش و حرکتی ایله آداملارا درس وئریر.
بۆتۆن حیاتینی، دوغما خلقین، وطنین ترقی‌سینه، علمی ـ فنی، مدنی ـ معنوی دیرچلیشینه، اجتماعی ـ اقتصادی ایره‌لییشینه حصر ائده‌ن بو یولدا مثلسیز فداکارلیقلار گؤستره‌ن، 10- ایللر بویو شرفله، جرئت و جسارتله، ایگیدلیک و قوچ چاقلیقلا چالیشیب ـ چارپیشمیشدیر.
درین وطن سئوگیسی ایله، صاف ساغلام تاریخی کؤکلره اساسلانان وطنداشلیق ایده‌آللاری ایله سلاحلانان، ملّی ـ معنوی دگه‌رلریمیز و مدنیّتیمیزه، خصوصاً دیلیمیزه علمی ـ عملی مناسبتی ایله ده باشقالاریندان سئچیلر، یۆکسک ده دورور؛ دیلیمیزه حقیقی اولاد، اصل وطنداش مناسبتی بسله‌مک، اونو زنگین‌لشیب، دولغونلاشیب، دورولوب لایقینجه قوروماق، دائم تکمیل‌لشدیرمک خطی، اساس هدفلریندن‌دیر.
درین معلوماتی، عمومی بیلیکلری، سحرلی ادراکی قابیلتی، عقلی ـ ذهنی سویه‌سی و حافظه‌سی‌نین گئنیشلیگی، درینلیگی، علمی ـ فلسفی توتومو ایله آدامی حیران ائدیر.
اونون بئینی انسانی حیرت‌لندیره‌ن سایسیز ـ حسابسیز دیل، ادبیات، تاریخ، معارف و مدنیت ساحه‌سینده چوخلو سندلی معلوماتلا، محفوظاتلا، ها بئله علمی ـ فلسفی نظریه‌لرله، ادبی ـ مدنی سندلرله، تاریخی نظریه‌لر ایله سلاحلانمیشدیر؛ و او، اوزون مدت ذهنی فعالیت و فکری چالیشمالار نتیجه‌سینده توپلانمیش بیلیک و مشاهده ییغیمیندان مهارتله استفاده ائتمه‌گینی باجاریر.
اونون بئینی تفکّر دانشگاهی، یارادیجیلیق آکادمیاسی، تدقیقاتچیلیق جهازی، معلومات اعمالات‌خاناسی، بیلیک خزینه‌سی، انفورماسییا تشکیلاتی و عقلی امک محصوللاری‌نین استحصالات خانا‌سیدیر.
اونون بئینی کامپیوتر سیاغی ایشله‌‌ین معلوماتی ساخلایان، آختاران، داشییان، اؤتۆره‌ن و معنوی ـ مدنی ثروتلره چئویره‌ن بؤیۆک، اداره ائدیله بیلن، اؤز ـ اؤزۆنۆ سازلاییب تنظیم ائده‌ن، معین بیر مقصده دوغرو یونلن، مکمل، اعتبارلی، اؤیره‌نن اؤیره‌دن، تشکیل ائدن، تکمیل‌لشدیره‌ن، فعال، اؤزۆنه مخصوص قانونا اویغونلاقلاری اولان مرکب، دینامیک و جدّی بیر سیستم‌دیر. علمی ـ مدنی قیغیلجیم، معرفت و شعور شعاعسی و عقل غیداسی ساچان بیر سیستم.
اوندان دیل تاریخی‌نین، مدنیتی‌‌نین، معارف، تعیلم ـ تربیت، ادبیات، دیلچیلیک، فولکلور، بشریتین مدنیت و لغت‌چیلیک و جمعیّتین اجتماعی، فلسفی، مدنی، علمی و دینی مرکب مسئله‌لر و سؤاللارینا ساده جوابلار آلماق اولار.
معنا، مضمون و کیفیت دولو اینجه‌لیکلرله مشایعت اولونان پئشه مرام‌نامه‌سی، امک انتظام‌نامه‌سی، فعالیت اساس‌نامه‌سی، علمی تشکیلاتچیلیق، خلقی اؤز اطرافینا توپلاماق و جماعتله ایشلمک قابلیتی، یۆکسک ذهنی انرژی بازاسینا، عقلی امک گۆجۆنه، نظری تحلیل قوّه‌سینه، علمی سویه‌یه، عالی درجه‌لی حرفه‌ای‌لیگه مالک اولماسی، گئنیش علمی ـ اجتماعی و ادبی ـ مدنی بیلیکلرله بیرلشن یازیچیلیق مهارتی و ژورنالیستیک باجاریغی، فکرینی آیدین سؤیلمک جسارتی، نظری حاضرلیغینی دائم تکمیل‌لشدیرمک قایغی‌سی، ایشه احاطه‌لی، عالِمانه، حساسلیق و مدنیت‌له یاناشماسی؛ ان مهم ملّی ـ مدنی مسئلهلرین مذاکره‌سینه همیشه حاضر اولوب و اشتراک ائتمک اراده‌سینه مالک اولماق، عینی زاماندا آردیجیل هم علمی، همده بدیعی یارادیجی‌لیقلا مشغوللوق، حیاتینی ادبی ـ بدیعی و علمی ـ مدنی آراشدیرمالارا و تکباشینا نئچه - نئچه عالم و ادیبین فداکارلیغینا برابر گرگین علمی ـ ادبی امگه انرژی صرف ائتمک، ان مرکب، باریشماز و قارشی دورما یاراداجاق علمی ـ ادبی مباحثه‌لرده بئله متانتینی، شخصیت بۆتۆنلۆگۆنۆ قوروماق و موازنتینی ایتیرمه‌مک، بدیعی یاردیجیلیقلا علمی فعّالیتی آردیجیل و منتظم صورتده یاناشی آپارماق، ائله‌جه‌ده کلاسیک ادبی ارثی تدقیق و معاصر ادبیاتین چاغداش جریانلارینی دقتله ایزلمک، وطن دیلی‌نین و دیلچیلیک علمی‌نین اون ایللر بویو اونون کشیگینده آییق ـ ساییق دایانماق، درین علمی اثرلر ایله، دیلچیلیک علمیمیزه باش اوجالیغی گتیرمک، اؤزۆنه مخصوص تدقیقی ـ تحریری مکتب یاراتماق، دیلی‌میزی خصوصیله ادبی دیل تاریخی‌نین تکامل یوللارینی، ترقی پلّه‌لرینی بۆتۆن روحو ایله دویماق، اونون عموم تۆرک ادبیات مقیا‌سیندا یئرینی قیمتلندیرمک، اونا بؤیۆک نفوذ قازاندیرمیشدیر.
اوخوجو ذوقونون فورمالاشماسینا، ملّی شعورون زنگین‌لشیب بۆتۆنلشمه‌‌سینده، آذربایجان حقیقتلری‌نین دُنیایا چاتدیریلماسیندا، یئنی نسل ده علم، ملّی شعور، حافظه، مدنیت، ملّی اؤزۆنۆ درک، وطن و اونون ملّی ـ معنوی ده‌یه‌رلرینه و مادی ـ مدنی ثروتلرینه سئوگی حسی اویاتماق، ایران آذربایجانیندا ادبی ـ نظری فکرین، مدنی شعورون تشکّل و تکامل جریانیندا قیزغین و منتظم و سیستماتیک فعالیت گؤسترمک ، آذربایجان دیلی‌نی مدنی بیر دیل کیمی حرمت قازانماسیندا بؤیۆک رول اویناماق، آنا دیلینده علمی دانیشماق و ادبی یازماغی تبلیغ ائتمک، اوستادین قاباریق اؤزۆنه مخصوص صفتلریندن و فردی قابلیتلریندیر. آنا دیلیمیزدن علاوه، نئچه دیلی او جۆمله‌دن فارسجا و تۆرکیه تۆرکجه‌سینی نه قده‌ر گؤزه‌ل اؤیره‌نیب بو دیللرده مطلب یازماق مهارتی و اؤلکه‌میزین تانینمیش اجتماعی ـ مدنی خادملری‌نین غبطه ائده‌جگی بیر سویّه‌ده دانیشسادا، نطقلر سؤیله‌سه‌ده، معروضه‌لر ائتسه‌ده دوغما آنا دیلی‌نین جاذبه‌سیندن هئچ زمان قوپمامیشدیر.
آییق‌لیق ـ ساییق‌لیق؛ مدنی، مترقی و متمدن بیر آدامین مهم خصتلریندن‌دیر. آییق آدام، جمعیت ده هر ساحه‌ده تظاهر ائده‌ن بۆتۆن حادثه‌لرین عامللر و علتلری ایلن تانیش‌دیر. کئچمیشده باش وئرمیش حادثه‌لر حقّینده کفایت قدر معلوماتا مالکدیر. علمی اوزاق گؤره‌ن‌لیکله گله‌جکده جریان ائده‌جک ده‌گیشیک‌لیکلری، قاباقجادان ادراک ائتمه قابلیتی اولدوغو اۆچۆن حادثه‌لره اؤترگی مناسبت بسله‌مز. ظُلمه، زوراکیلیغا، زورا، قدرته بویون اگمه‌ز، حق‌‌سیزلیک، عدالت‌سیزلیک و استبدادی قبول ائدمز، قورخو تؤره‌د‌نلردن و حتی اؤلۆمدن ده قورخماز، منسوب اولدوغو خلقین منافعی ایله باغلی تام جرئت و جسارتله عقیده‌سینی و آمالینی افاده ائده‌ر، حادثه‌لرین اساس حرکت وئریجی قوّه‌لرینی، گله‌جکده‌کی ده‌گیشیک‌لیکلری و کئچمیشده‌کی انسانلارین اجتماعی ـ حیاتی تجربه‌لرینی نظره آلاراق گؤرۆشلرینی بیان ائده‌ر...
اوزاق گؤره‌نلیک، علمی ـ فلسفی مقوله‌لر ایله اوغراشماق، درین حافظه، ایتی عقل، جوشغون ذهنیت، هر طرفلی علمی ـ فلسفی معلومات طلب ائدیر، و حادثه‌لرین قانونا اویغونلوقلارینی فیلسوسوفجا ادراک سایه‌سینده الده ائدیلیر. بونا گؤره‌دیر کی «صدیق» ساغ ـ سول تمایل‌لو فرقه‌لره، قروپلارا، پارتییالارا باغلانمامیش، اونلارا خدمت‌دن قطعی امتناع ائتمیش، مستقل‌لیگینی قوروموش و اؤزۆنۆن محکم اساسلی فلسفی معلوماتیلا، دشمن‌لریمیزله نظری مبارزه‌یه تاب گتیرمیش، غالب چیخمیشدیر.
آلتمیش یاش عُمرۆن، یئنی فعالیتین، دۆشۆنجه‌نین، حرکتین عمومیتله، انسانین حق ـ حساب گؤتۆر ـ قوی سایی‌دیر. دؤنۆب گئری‌یه باخماغا مجبور ائده‌ن سایی‌دیر. 60- ایل انسان عُمرۆنۆن کامللیک ذروه‌سیدیر. آلتمیش یاش عُمرۆن ائله بیر ذروه‌سیدیر کی انسان، بو ذروه‌‌ده دایانیب اؤتنلره، کئچنلره نظر سالیر. کئچیلمیش یوللارین ایشیقلیسیندان نور آلیر. چتین گۆنلرین حیات درسلریندن چیخاردیغی نتیجه‌لری گله‌جک نسللره اؤیره‌دیر.
حسین معلم حیاتین 63- ایللیک بیر ذروه‌سینه چاتمیشدیر. بو ذروه‌دن اطرافا باخدیقدا، اونون دائم حیاتا باغلی گئنیش اۆره‌گینی، انسانی حسلرینی، محصولدار امه‌گینین بهره‌لرینی گؤرمۆشۆک. حاضردا «حسین معلم» یارادیجی‌لیغی‌نین ان قاینار چاغلارینی یاشاییر. عُمرۆنۆن 63- اینجی ذروه‌سیندن گئری‌یه، جوانلیق ایللرینه باخیر. ادبیاتی‌میزین، تاریخی‌میزین، مدنیتیمیزین و معارفمیزین اؤیره‌نیلمه‌میش صحیفه‌لرینی شوق و ذوق ایلن ورقله‌ییر، هر اثرینده ده یئنی فکر، یئنی سؤز و یئنی نظریه‌لر ایره‌لی سۆرۆر.
ذهنی قوّه‌‌سینی، فکرینی ان واجب، گره‌کلی مسئلهلرین حلّینه صرف ائدیر. یورولماق بیلمه‌دن اؤز فردی، خاص عالم‌لیک کیفیتلرینی تصدیق ائتمیش، بۆتۆن بیر علمی جمعین گؤره‌جه‌گی ایشین زحمتینه قاتلاشاراق دیلچیلیگین مضمونجا دایره‌سی اولدوقجا گئنیش اولان مسئله‌لری باره ده تدقیقات آپارمیش، اونو بیر دیلچی کیمی فرق لئندیره‌ن اساس مزیت‌لردن بیری ده عمومی دیلچیلیک مسئله‌لری ایله برابر، ادبیاتین دئمک اولار کی بۆتۆن ساحه‌لرینه توخونموش و ان واجیب مسئله‌لر باره‌سینده اؤز فکر و ملاحیظه‌لرینی شرح ائتمیشدیر.
«صدیق» یارادیجیلیغی، علمی ـ تدقیقی ارثی آذربایجانین مدنی خزینه‌سینه باغیشلانیلان ملّی ثروت، ادبیاتی‌میزین گله‌جک تکامل یولونو ایشیقلاندیران مشعلدیر. باجاریقلی غواص کیمی علم و ادبیات دریاسی‌نین درینلیکلرینده مهارتله اۆزمک، یئنی ـ یئنی لعل و جواهر داش ـ قاشلار کشف ائتمکله اونلاری کیفیتلی اثرلر واسطه‌سیله اوخوجولارا تقدیم ائدیر. حسین معلم نه یازیب یارادیب، وطنیمیز اۆچۆن یازیب ـ یارادیب. بۆتۆن شعورلو حیاتینی، قاینار جوانلیغینی، مدرکلیگینی خوش آرزیلارینی وطن قوربان وئریبدیر.
اثرلرینه فایدالالی شکلدده صرف ائتدیگی عقلی امک انرژیسی ایله اؤز عالم فردیتینی تصدیق ائده بیلن، اؤزۆنۆ باشقالاریندان فرق‌لندیره‌ن عالِمدیر. اونون چوخ ساییلی و علمی ـ ادبی نظریه‌لرله دولو زنگین و احاطه‌لی اثرلری جانلی ملاحظه‌‌لری بۆتۆن عالِم ـ ادیب و مدنی شخصیتین تظاهرلری‌دیر.
«صدیق» اؤزۆنۆن زحمتی، قابلیتی، اراده‌سی، صبری، بیلیگی و جسارتی ایله اوجالمیشدیر. او موفقیتلرینی اؤز امگی، آلین تری، گئجه‌لر یوخوسوز قالماسی، گۆندۆز قلم چالماسی ایله قازانیب، حیاتین انیشلی ـ یوخوشلو یوللاریندا، اوشاقلیق ایللریندن حیات زندانیندا دؤیولره‌ک، محکم‌لنه ـ محکم‌لنه علمی یارادیجیلیق آختاریشلاریندا، ادبی تدقیقی فعالیتلری ایلن پلّه ـ پلّه اوجالان، اولدوقجا ذروه‌لشن، باشی قارلی داغلارا بنزه‌ین بیر انسان کیمی تانینمیشدیر. حیاتینی بۆتۆن علمی ـ تدقیقی یارادیجیلیغینی ملّی شعورون تشکّل و تکاملونه حصر ائتمکدن دائم غرور دویوب بونونلا فخر ائدیب، بۆتۆن بو کیفیتلرینه، فداکار خدمتلرینه گؤره شاگردلر و طلبه‌لری اونو همیشه سئویب، قیمتلندیریبلر. او تدقیق ائدیب اؤیره‌ندیگی آنا تورپاغین اۆزه‌رینده محکم دایاناراق، چیگنینده علمی ـ تدقیقی ایشلرین، ملّی وظیفه‌لرین، آتالیق قایغیسی‌نین آغیر یۆکۆنۆ ایناملا داشیمیشدیر. اونون اوغورلاری‌نین بیر سببی ده سئچدیگی یولا بۆتۆن وارلیقیلا اینانماسیدیر. ائله بو ایمانلا دا ایسته‌دیگینه نایل اولوبدور.
چوخلو خدمتلرینه بۆتۆنلۆک ده نظر سالدیقدا دۆشۆنۆرسن کی او ذروه‌لری چوخدان آشیب، عالم و ادیب بیر شخصیت اولاراق یارادیجی‌لیغی‌نین ان محصولدار، ان کامل دُورونه قدم قویموشدور.
اولدوغو کیمی گؤرۆنمۆش و یاشامیشدیر. عُمرۆنۆ وجدانلا، ناموسلا قمله ساریلیب کئچیرمیشدیر. فیرتینالاردان کئچن بیر عُمر، قاسیرغالارا سینه گئره‌ن بیر انسان کیمی یاشامیشدیر.
رتبه‌نین، شهرتین قولونا چئویریلن شاهچیلاری، یالتاقلاری، شرفسیزلری، نه‌یین خاطرینه وظیفه‌یه باش اگنلری اونون گؤرمه‌گه گؤزۆ یوخدور. او ملّی غرورونو، شخصیتینی اوجا توتان، اونون بۆتۆلۆگۆنۆ قورویان آداملاردان‌دیر.
بو داهی انسانی، 40- ایل دن بری تانیدیغیم آندان، اوندا اؤزۆنه و باشقالارینا طلبکارلیق، جدّیلیک، حرمت، احترام، فداکارلیق، تواضع، سخاوت، مهربانلیق، ادب ـ ارکان، شخصی لیاقتی اوجا توتماق، اگیلمزلیک، عقیده اوغروندا چارپیشماقلیق، دؤنمزلیک، چالیشماق، اللشیب ـ یاراتماق گؤرمۆشم. شخصاً من یارادیجیلیغنا درین ایمانلا، احتراملا و اعتقادلا یاناشمیشام. اونون بعضی سؤزلریندن چوخ گؤینه‌میشم. سونرالار دۆشۆنۆب ـ داشینمیشام، دئمیشم:«کیشی دوغرو دئییر، او حقلی دئییر!»
عالِمین دُنیاسی، بو دُنیادا آغیرلیق مرکزینی اۆزه‌رینه گؤتۆره‌ن مبارزه آپاران، آمالینی، عقیده‌سینی دگیشمه‌ین بیر انسان واردیر. بو انسانین ایمانی، اعتقادی همیشه تمیز، صاف و آچیق اولموشدور. دُنیا یارانان گۆندن اونون مایاسی، دایاغی صافلیق، پاکلیق و دۆزلۆک اولموشدور. حسین معلمی ده معنوی جهتدن یاشادان، ساخلاشدیران ائله تمیز صاف آمالدیر.
بۆتۆن حیاتی بویو صافلیق، تمیزلیک، امک سئوه‌رلیک، انسان پرستلیک، حاققا، عدالته وروغونلوق، ناموس و غیرت یۆکۆنۆ ایگیدلیکله اؤز چئگینلرینده داشیمیشدیر... دُنیادان تئز گئتمک اضطرابی اونو همیشه ناراحات ائتمیش، راحات یاشاماغا قویمامیشدیر. علمی ـ مدنی، ادبی ـ بدیعی، تدقیقی ـ تنشیری ایشلری‌نین یاریمچیق قالماسی اونو دۆشۆندۆرمۆشدۆر.
حقیقت بئله‌دیر کی حسین معلم اُنسیت‌جیلدیر. چوخ انسانلارلا گؤرۆشۆب، اونلارلا صحبت ائدیب، بو انسانلار حقّینده دانیشاندا سیماسیندان نور تؤکۆلۆر، بو نور اونون قلبی‌نین ضیاسی‌دیر، او بو نورون ایشیغی ایله یاشاییر. آغ آبپاق ساچلاری اونون نورلو سیماسینی داها پارلاق، داها آیدین، داها ایشیقلی گؤستریر. اصل مدرک بیر انسانین، عالِمین، دُنیا گؤرمۆش آغ ساققالین مؤمن ضیالی‌نین صورتینی انعکاس ائتدیریر.
یاشلی آداملار چوخدور. لاکین آغ ساققال نفوذو قازانماق هئچ ده هامییا ممکن اولمور. حسین معلم ایسه هله نئچه ایل اوّل قوجالمامیشدان قاباق، اؤزۆندن یاشجا بؤیۆکلر آراسیندا محض آغ ساققال کیمی تانینا بیلمیشدیر. یورتداشلارا یول گؤسترمک، مصلحت وئرمک حققینی قازانماق ایستیین شخص انسانلار خِیرینه اؤز شخصی منافعیندن کئچمه‌گه حاضر اولدوغونو ثبوت ائتدیرمه‌لیدیر. حسین معلمین ان مهم خصوصیتلریندن بیری بودور کی او ائل ـ اوبا اۆچۆن یاشاییر. سؤزۆن حقیقی معناسیندا ائل آدامی‌دیر، آغ ساققالدیر. 50- ایل عرضینده کی فعالیتلری ایله خلقین نماینده‌سی اولماق، خلقین آدیندان دانیشماق صلاحیتی قازانمیشدیر.
اونونلا صحبت ائده‌ن و دانیشان هر کس قارشیسیندا یۆکسک سویه‌لی بیر آداملا، هم صحبتله، مدنی شخصیتله، مدنی بیر یورتداشلا اۆز ـ اۆزه دایاندیغینی دویور. دقّتلی، جدّی اولوب، مسئولیت حسی ایله مناسبتلرینی تنظیم ائتمه‌گه چالیشیر. حسین معلم جدّی علمی ـ ادبی مسئله‌لری چوخ ساده، آیدین و آنلاشیقلی طرزده آداملارا آشیلایا بیلیر. حسین معلم ساده اولدوغو قده‌ر مرکب‌دیر، مرکب اولدوغو قده‌ر ساده و صمیمی‌دیر. اما اصول دان کئچن ده‌گیلدیر.
اونون حقّینده سؤز دئمک، البته هم چتیندیر. همده بؤیۆک مسئولیت طلب ائدیر. اونا گؤره کی بیرینجی نوبه‌ده گره‌ک گؤرکملی ادیب ـ عالِمین، تانینمیش مدنی خادمین کئچدیگی کشمه‌کشلی حیات یولونو دریندن بیله‌سن، یارادیجیلیق فعالیّتی ایله یاخیندان تانیش اولاسان. باشقا طرفدن بئله بیر یۆکسک سویه‌لی آیدین آدامین، شخصی کیفیتلری باره‌ده فکر یوروتمه‌گه معلوماتین، قابلیّتین، معنوی حقّین حقوقون چاتسین.
صدیق بؤیۆک شخصیتدیر. اونونلا اُنسیت ده اولاندا، آدام داورانیشینا، حرکتینه جدّی نظارت ائتمه‌لیدیر. او حاضر جوابدیر. شوخلوق‌چیدیر. همیشه اۆزۆنده انسانا شادلیق وئره‌ن بیر تبسّم گؤرۆنۆر. مزه‌لی صحبتلری و اینجه ظرافتلری، اونا قارشی حدسیز حرمت و رغبت یاراتمیشدیر.
قدیم و شرفلی تاریخی اولان ملّتیمیزین بۆتۆن عصرلرده و قرنلرده فخر ائدیله‌سی، لیاقتلی و غیرتلی اوغوللاری اولموشدور. تاریخیمیز، علمیمیز، مدنیتیمیز، معنویتیمیز، دیلیمیز بو اؤلادلارین امه‌گی، زحمتی و جسارتی نیتجه‌سینده سئچیلمیشدیر.
بئله غئیره‌تلی متفکّرلردن بیری ده «دوکتور حسین محمدزاده‌ی صدیق»دیر. آذربایجان اراضی‌سینی قاریش ـ قاریش اویماق ـ اویماق گزیب ـ دولاشیب بو دیاری ساده‌جه سیر ائتمه‌میش، اونون ثروتلرینی شاعرانه قلبی ایله دویموش و قلمه آلمیشدیر. یورولماق بیلمه‌دن چالیشان بو فداکار ادیب ـ عالمین هر بیر علمی کشفی، ادبی ـ نظری فکرلر‌ی، معروضه و نطقلری ایرانین ملّی ادبیات‌شناسلیغینا باش اوجالیق گتیرمیشدیر. بۆتۆن شعورلو حیاتینی مسلمانلارین خوشبختلیگی اوغروندا مبارزه‌یه صرف ائده‌ن «صدیق» گؤرکملی تدقیقاتچی، ادیب و عالِم اولماقلا یاناشی، فعال اجتماعی ـ مدنی خادم‌دیر. «صدیق» وطنداشلیغی اوندا غبطه اولوناجاق اجتماعی فعاللیق و زحمتکشلیک تربیت ائتمیشدیر. آدام اونون جمعیت ده دائم گؤرۆنمک، ایش گؤرمک شوقۆنا حیران قالیر. گئجه‌لی ـ گۆندۆزلۆ زحمت، صدیق عُمرۆنۆن معناسی‌دیر، بزه‌گی‌دیر. گۆنده‌لیک گرگین یارادیجیلیق ایشیندن بیر آن بئله آیریلمادان، هفته‌لر، آیلار و ایللرله گۆنده 15- 18 بعضاً 20 ساعات ایشله‌مه‌گی باجاریر، یورولدوم دئمیر. اونو تانییانلار دئیه بیلمزلر کی، نه واختا سحر ایشه گلنده اونو یورغون گؤرمۆشۆک. او همیشه دیری باش گلر. جوانلیقدا دا آهیل و یاشلی واختلاریندا دا اؤز گئییمی، سلیقه‌سی ایله هامییا نمونه اولموش و اولاراق قالیر.
سئویملی معلمی‌میزین حیرت‌لندیریجی ان مهم خصوصیتلریندن بیری ده اونون سون درجه گۆجلۆ، درین و جوشغون حافظه‌یه مالک اولماسیدیر... او کئچمیشی، شاگرد و طلبه‌‌لرینی هئچ وقت اونوتمور؛ 40-50- ایل قاباق گؤردۆگۆ و یا خود بیر نئچه دقیقه صحبت ائتدیگی آدامی گؤره‌نده فوراً تانیییر. گۆلۆمسه‌یره‌ک یاریم عصر بوندان اول، باش وئرمیش حادثه‌نی یادا سالاندا همین آدامین حیرتینی تصور ائده بیلیرسینیز. واختیله بیر یئرده اوخودوغو، ایشله‌دیگی، یاشاییب یاراتدیغی، شخصاً یاخیندان تانیدیغی، بیرگه علمی ـ تدقیقی ایش آپاردیغی، یارادیجیلیغینی اؤیره‌ندیگی شخصلرین هئچ بیرینی یاددان چیخارمیر؛ اونودولماغا قویمور. ایتی عقل، آیدین دراکه صاحبی، صاف و گۆجلۆ فکریّه‌سی ایشیغلی ایده‌آلار مؤلفی، آنادیلی‌میزین صاف‌لیغی کشیگینده سرحدعسکری کیمی سروقت دایانان جفاکش عالِم، باجاریقلی، چالیشقان صداقتلی خادم، ملّتین وارلیغینی قورویان، اونون روحونو یاشادان شخصیت، عقلی کسندن مقدس بیر یولون یولچوسو اولماغا قرار وئریب، علم و ادبیاتا ساری گئدیب، ایللر بویو آختاریشدا اولوب، استراحتدن، دینجلیگیندن کسیب، گئجه‌نی گۆندۆزه قاتیب یورولمادان، بئزمه‌دن، داریخمادان، اوسانمادان، تنگیمه‌دن آراشدیرمالار آپاریب، تدقیقاتلا مشغول اولوب، ادبی دیل خزینه‌سینی علمی ـ عملی تدقیقاتا جلب ائدیب بۆتۆن وارلیغینی علم و ادبیاتا حصر ائده‌ن، چکدیگی زحمت‌دن، آپاردیغی زنگین علمی ـ تدقیقات ایشیندن حظ آلان و اؤزۆنۆ خلقینه همیشه بورجلو سایان محصولدار و ایشلک عالِم ـ ادیب‌دیر.
«یازماق هوسی» یازی عالِم الی‌نین اکدیگی، اوخوجونون بیچدیگی تۆکنمز برکت زمیسی‌دیر. محصولدار علمی یارادیجیلیغی اولان عالِمین «بئیین قاباری» اونون بارماقلاری آراسیندا عمله گلیر. عالِم شخصیتی دائم صافلاشمالی، علاوه کؤکلر وئرمه‌لی و یئنی ـ یئنی شاخه‌لر آتمالیدیر. انسانلیقلا عالِملیک و عالِم‌لیکله انسانلیق مضمونجا بیر ـ بیری ایله چارپازلاشاراق وحدت تشکیل ائدیر. عالِملیک انسانلیغین شاه داماری، انسانلیق ایسه عالِم‌لیگین تاجیدیر. عالِم یازدیقجا یاراتدیقجا، اونون ارثی زنگین‌له‌شیر و بو یوللا تانینیر. مشهورلاشیر، اودور کی عالم، آرام‌سیز اولاراق یازمالی اثرلر نشر ائدیرمه‌لیدیر. آتالار دئمیشکن:« عالِم اولدون یاز، جاهل اولدون قاز...»
صدیقین 50- ایللیک ادبی ـ علمی یارادیجیلیغینا نظر سالدیقدا عالِمین شاگردی اولدوغوموز اۆچۆن راضیلیق حسی ایله غرور دویوروق. اونا گؤره راضی قالیریق کی، اوستادین یازیلاریندان چوخ اؤیره‌نمیش، علمی دۆشۆنجه‌لریندن، ادبی فکرلریندن و تاریخی معلوماتیندان کفایت قده‌ر بهره‌لنمیشیک.
او شعورلو حیاتی‌نین «بیلیک جوهرینی» سیخیب کاغیذا کۆچۆرمۆش، ادبی ـ علمی تدقیقاتین، مختلف قروپلو ذهنی ـ عقلی امگین ثمره‌سی جدّی آختاریشلارین، اوزون مدتلی تدقیقی فعالیتلری‌نین نتیجه‌سی و عقلی امک نظریه‌لری‌نین عملی تجربه‌لرینه ان پارلاق نمونه اولاراق، الوان عنوانلاردا نشر اولونموش102 چاپ واحدینی اوخوجولارین اختیارینا وئریبدیر. چوخ زمان رقملرین دیلی هر جور قدرتلی سؤزدن داها کسه‌رلی اولور، بو (102 عنوانلا چاپ اولموش کتابلار) عادی کمیت گؤستریجیسی ده‌گیل، «صدیق» تدقیقاتی‌نین تکامولونون ذروه گؤستریجیسی‌دیر. اونلار اوستاد عُمرۆنۆن تخمیناً اللی باهاری‌نین آغ کاغذلاردا قارا مینجیقلار کیمی قاطارلاشمیش تفکّر میوه‌لری‌دیر. بو کتابلارین عرصه‌یه گلمه‌‌سینه البته اون مینلرله ساعات ذهنی فعالیت، عقلی امک، فکری زحمت صرف ائدیلمیش و اونلارین آرخاسیندا، سون یاریم عصرده مؤلفی دۆشۆندۆره‌ن علمی ـ ادبی و ملّی ـ مدنی مسئله‌لر اؤز انعکاسینی تاپمیشدیر.
کلاسیک شرقلی و غربلی شخصیتلرده بیر چوخ انسانی ـ مدنی کیفیتلر موجود ایدی. عمومی استعداد، مدنی یارادیجیلیق، اجتماعی قوروجولوق، علمی قابلیت، عقلی ـ ذهنی امک فعالیتی، یازیچیلیق، مدنیلیگه جان آتماق، معارف و مدنیّتین تکامولونه هر طرفلی یاردیم گؤسترمک، خرافات، موهومات، آخماقلیق، کؤهنه و ضررلی قایدا ـ قانونلار و فئودال قالیخلاری ایله مبارزه، دموکراتیک حقوق و آزادلیقلاری قیزغین مدافعه ائتمک، جمعیت ده قدیمکی نسیللرین یاراتدیغی زنگین، مادی ـ معنوی و ملّی ـ مدنی ارثین قورونماسی اۆچۆن فداکارجاسینا چالیشماق. بو کلاسیک شخصیتلر ساوادلی، علملی، معرفتلی، مدنیتلی، آتا ـ بابالی، تعلیم ـ تربیتلی، ادبلی ـ ارکانلی، درین تفکّر، بیلیک، ذکاء حافظه صاحبی، سلیقه‌لی ـ سهمانلی، هوشلو ـ باشلی، آییق ـ ساییق، اؤلچۆلۆ ـ بیچی‌لی ایدیلر. و ساده‌لیگی، صمیمیتی، چالیشقانلیغی، نظام ـ انتظامی، تشکیلاتچی‌لیغی، متانتی، خِیرخواه‌لیغی، قایغی‌کشلیگی، تعصّبو، تواضعکارلیغی، اخلاق دورولوغو، خوش خاصیتی، سخاوتی، علم، ادبیات و اینجه صنعته باغلیلیغی، اراده‌لیگی، عزمکارلیغی و شخصیت بۆتۆنلۆگۆ ایله سئچیلردیلر.
یوخاریدا سایدیغیمیز بۆتۆن کیفیتلر، استعدادلار، قابلیتلر، خصلتلر و اۆستۆنلۆکلرین هامیسی حرمتلی اوستاد معلمی‌میز جناب پروفسور دوکتور حسین محمدزاده‌ی صدیقین ده شخصیتینده پارلاق تجسسم و تظاهرۆنۆ تاپمیشدیر.
اوستادیمیزدا، آذربایجان خلقینین قدیم کیشی‌لرینه مخصوص بیر اۆره‌ک گئنیشلیگی، مردلیک، غرور، دوغمالیق، اخلاقی شفافلیق، یۆکسک داورانیش و اُنسیت مدنیّتی واردیر. اونو تانییان هر بیر آدام اعتراف ائدیر کی، او، انسالارلا مناسبتینده، عموماً گۆنده‌لیک حیات طرزینده کلاسیک شرق عادت، سنت و نزاکت قایدالارینی غرب مدنیّتی ایله عضوی و طبیعی شکیلده بیرلشدیرن اینتلیجنت عالِم، معلم و مدنی شخصیتدیر. او سؤزۆن دۆزۆنۆ دئیندی، آجی اولسادا حقیقتی دئییندیر. چؤره‌ک کسدیگی، اونا حرمت ائتدیگی انسانلاری عُمرۆنۆن آخیرینا قده‌ر اونوتمور. اونلاری مدافعه ائدیر. عقیده‌سینده محکمدیر. ثابت شخصیته و اخلاقییاتا مالکدیر.
خلقین «ائل‌چیسی» اولماغا، اونون نماینده‌لیگینه معنوی حقّی و مدنی صلاحیتی واردیر. بؤیۆک مدنی شخصیتلریمزدن حیاتدا ساده و خوش رفتار اولماغی اؤیره‌نمیش، طبیعته انسانلارا و ساده‌لیگه وورغوندور.
او توپراق کیم عطیرلی ـ برکتلی، داغ کیمی وقارلی و یۆکسک، چای کیمی آخان ـ چاغلایان، دنیز کیمی جوشوب ـ داشان، تایسیز، برابرسیز، تکرار اولونماز، سؤزۆ بۆتۆن کامل عقیده‌لی بیر انساندیر. یانار داغلار کیمی ظاهراً ساکت داخلاً تلاطملو، زمان ـ زمان اود پؤسکۆرن آتشفشان کیمی‌دیر.
گۆجلۆ جاذبه‌سی، انسان‌جاسینا مناسبتی، انسانلارا علاقه‌سی و یۆکسک مدنیتی ایله آدامی ایلک باخیشدا اؤزۆنه جلب ائدیر. کیمسه‌سیزلر و احتیاجی اولانلارین الیندن توتور، اونلارا مادی یاردیم ائدیر، کؤمکلیک گؤستریر. قوجالیب، خسته‌له‌نن عالِم و ادیبلری یاد، حمایت و زیارت و ملاقات ائدیب، اونلارا معناً و روحاً آرخا ـ دایاق اولوب، توختاخلیق وئریب، ساغالمالاری اۆچۆن خِیر دوعا ائدیب، گلیملی ـ گئدیملی سون اوجو اؤلۆملۆ دُنیانین سیرلریندن دانیشمیشدیر.
صدیق لنگرلی قول ـ بوداقلی آدام‌دیر. آرخاسینجا گئده‌نلر، اونا گؤوه‌ننلر، اوندان اومانلار و الهام آلانلار چوخدور. اما (چوخ تأسفلو، تعجبلو و تأثّرلو اما) بۆتۆن امّالاردان اساسلی و مهم اما، آجیلی ـ آغریلی اما، عذاب ـ اذیت تؤره‌دن اما، باش گیجلدن، سرسام گتیرن اما، کؤهنه، تاریخی، کؤکلۆ، ظاهراً علاجی غئیر ممکن خسته‌لیگین انعکاسی اولان اما، فلسفی حزن و تاریخی تأسف دوغوران اما، امالارین اماسی بودور: اونون حقّینده یازان آزدیر.
حسین معلّمله آزاجیق رابطه‌ده اولاندان سونرا اوندان آیریلماق اولمور. چۆنکی او طبیعت و انسان عاشقی کیمی، طبیعته و حیاتا مخصوص اولان گؤزه‌للیکلری سانکی جانلی بیر منظره(پانوراما) حالیندا اؤزۆنده گزدیریر. طبیعتاً شوخ و ظرافتجیلدیر. اما«اصول» آرایا گلنده پرینسپیاللیق(اصولیت)، کسکینلیک و عنادکارلیغیندان ال چکن ده‌گیلدیر.
اونون گه‌وه‌زه‌لیک، بوش بوغازلیق، باشی بوشلوق، یئل بئیینلیک‌دن و «صحبت علی» اولماقدان زهله‌سی گئدیر. او واختینی بوش گئچیرمه‌گی سئومز، واختا قناعت، واختدان ثمره‌لی استفاده ائتمکله کیفیتلی ایش گؤرمگی طلب ائده‌ر. عالِملیک صلاحیتی، تۆکنمز امک قوّه‌سی، فیزیکی (بدنی) انرژیسی، تفکّرونون درینلیگی، ان مرکب مسئله‌لری ساده شکیلده تفسیر و تشریح ائده بیلمک قابلیّتی، بۆتۆن علمی ادراکی، ذهنی ـ معنوی کیفتیلری، اونون صلاحیتلی بیر عالِم کیمی تانینماسینا، عالِملیک نفوذونا گۆجلۆ تکان وئرمیش اولور.
اوستادلارینا حرمتله یاناشماق، اونلاری مهربانلیقلا، صمیمی قلب ایله قارشیلاماق، اونلارین قارشیسیندا اوغول، شاگرد و طلبه کیمی داورانیش مدنیتی گؤسترمک، اوزاق مسافه‌لردن گلمیش دانشگاه پروفسورلارینی گۆنلرله، هفته‌لرله اؤز شخصی منزیلینده تام قوناق‌پرورلیک و تواضع‌کارلیقلا عزیزله‌ییب قوناق ساخلاماق، قوناقلارا تام اینجه‌لیکله، ادبله ـ ارکانلا، محبتله، نزاکت، دوستلوق و انسان سئورلیک احوال روحیه‌سیله مدنی مناسبت بسله‌مک، انسانلیق بورجونو ادا ائیله‌مک، حرمتلی عالِمین و گؤرکملی مدنی خادمین، ان قاباریق اخلاقی خصوصیتلریندن، انسانی کیفیتلریندن و انسان سئورلیک صفتلریندن‌دیر.
تانینمیش تدقیقاتچی ادیب، علمی ـ ادبی ایشلرین باجاریقلی تشکیلاتچی‌سی، دیلچی عالِمین ان مهم علمی ـ تدقیقی قایناقلار و منبعلریندن بیری «مطالعه» دن عبارتدیر، یئری گلمیشکن قید ائتمک لازیمدیر کی بیزیم ان چوخ مطالیعه ائده‌ن، کتاب اوخویان، کتابی سئوه‌ن، علم، ادبیات، اینجه‌صنعت، دیلچیلیک و سایرله باغلی نظریه‌لرله و نظری فعالیتلرله و ادراکی مشغله‌لرله هامی‌دان آرتیق‌راق مشغول اولان مستثنا عالِم ـ ادیبلریمیزدن‌دیر. اوخودوقلاریندان یارادیجی شکیلده بهره‌لنن، اؤیره‌ندیکلرینی علمی یارادیجیلیق و یازیچیلغی ایله علاقه‌لندیرن و اوخوجوسونا بوللو مقداردا معلومات وئرمکله اونون عمومی بیلیک سویه‌سی‌نین یۆکسلمه‌سینه یاردیم ائدیر. او بو یولدا اؤز بیلیک و تجربه‌سینی اسیرگه‌میر. بونونلادا گئنیش اوخوجو کوتله‌سی‌نین درین رغبتینی قازانمیشدیر. علم و صنعتین اساسلارینا دریندن یئیه‌لنمه‌سی اونا ادبیات و صنعتین مختلف ساحه‌لرینده اوغورلو فعالیت گؤسترمه‌سینه امکان یاراتمیشدیر.
ملّی غیرتلی، تعصب‌کش، و اؤز کؤکۆنه باغلی حسین معلم، علمده و حیاتدا جسارتلی سؤزۆ، عالِمانه مصلحتلری و متینلیکله دولو حرکتلری ایله تانینان اصل وطنداش‌دیر. اونون کئچدیگی مرکب، ضدیتلی، چتین و معنالی حیات یولو هر کسه نمونه اولان بیر عُمر یولودور.
بو سطرلری یازارکن، اونودولماز معلّمی‌مین گۆلر اۆزۆنۆ، سحرلی بیر آی ایشیغی کیمی سایریشان آغ گۆمۆشۆ ساچلارینی، گئنیش، ایشیقلی آلنینی، آستاجا ـ اوستاجا یئریشینی و اونون اۆزۆنۆ اؤرتمۆش آغ ـ آپباق ساققالینی تجسم ائدیرم. اؤز رفتاری، گئییمی، دانیشیق طرزی، جدّی مناسبتی، علمی فعالیتی، ادبی ـ بدیعی تدقیقاتی، عمومی فداکارلیغی، دئییشمز علمی موقعی ایله «پروفسور» شخصیتی یاراتمیشدیر.