ناظر شرفخانه ای
آذربایجان چاغداش ادبیاتیندا اؤن سیرالاردا دایانان شاعیرلر سیراسیندا محمدرضا ملک پور – ناظر شرفخانه ای نین آدی گؤرکملی بیر دورومدا جلوه له نیر. اونون فارسیجا و تورکجه شعرلرینده اولان گوجلو مهارتی قاباریق شکیلده اؤزونو گؤسته ریر؛ دیلی نین محکم لیگی، ادبی اینجه لیک لری و دیلین اویناقلیغی شاعیرین دیل، دوشونجه و دویغونون ظرفیت لریندن دوزگون یارارلاندیغینی آشکارا چیخاریر. ناظر قدرتلی شاعیر اولدوغو حالدا، قلمی الیندن یئره قویمایان و یاشاییش بویو قلمی الدن بوراخمایان بیر شاعیر کیمی یازیب یارادیر. ناظر اون ایکی یاشیندان شعر دونیاسینا گیرمیش و بوگون 70 ایللیک بیر شاعیر کیمی گوجلو، باجاریقلی و قوجامان شاعیریمیز کیمی دایانیر. بوگونه قدر بو 70 ایللیک شاعیرلیق دونیاسیندا هئچ بیر گون قلمی یئره قویمامیش و همیشه جانلی تصویرلر، درین دوشونجه لر و اینجه دویغولاری یاراتمیشدیر. ناظرین شعر دفترلری بونلاردان عبارتدیر:
- اولدوزلو دنیز
- شئهلی سحر
- ماهنی لی چای
- اورمو دریاچه سی
- سون ایستک لر
اونون شعرلرینده اولان اؤزه للیکلری سایماق ایسترسک بو قونولارا اشاره ائتمه لی ییک:
- ناظر دقتلی بیر شاعیردیر
- 2) شعرلرینده صمیمیت دالغالانیر
- آتالار سرزوندن ، خالق دئییم لریندن، دیل اینجه لیک لریندن یئرلی یئرینده گؤزلجه سینه یارارلانیر. او، دیلیمیزین اؤزه للیک لرینه تانیش دیر و بو گؤزه للیگی منیمسه میش و اونا عشق ایله یاناشیر و آنادیلینی پری لر و ملک لر دیلی کیمی گؤزل، شیرین و مقدس ساییر.
آنجاق بو اؤزه للیک لرین آردیجا بونلاری دا آرتیرماق گره کیر:
- ائل سئورلیک، وطن پرورلیک و انسان سئورلیک
- طبیعته ماراقلی اولان بیر شاعیردیر. طبیعتین گؤزه للیک لری، داغلار، یاماجلار، چایلار و سایره بوتون گؤزه للیک لریله اونون شعرلرینده جانلانیر و شاعیرین اورَک سئوگیسیله اوخشاییر.
- انسان آرزیلاری، اورک دؤیونتولری، سئوگی و محبت دویغولاری تام بوجاقلاریلا جانلی – جانلی سسله نیر و دیله گلیر.
- اورک چیرپینتیلاری بدیعی و شاعیرانه صورتده تجسم اولونور و بو تجسم شاعیرین شعر قدرتیندن آسیلی اولدوغو بللی دیر.
- شاعیرین مهارتی، پارلاق استعدادی، هر بیر ساحه ده اؤزونو گؤسته ریر. آخیجی طبعی اونون شعرلرینی موم کیمی آغیزلاردا اریدیر و اورکلره سوزدورور.
- او طبعینی بوتون شعر فورمالاریندا و شعر قالیبلاریندا سیناییر و بو سینامالاردان باشی اوجالیقلا میدانا چیخیر. مثنوی، غزل، قوشما، گرایلی و سربست شعر اولسون اونون شعری آخساقسیز، گؤزل و اوره یه یاتان دیر.
- فلسفی گؤروشلو و کائناتا دریندن اینانان دوشونجه لی شاعیردیر.
- درین مطالعه یه مالیک بیر شاعیردیر. او، تحصیلینی حوزه ده و بیلیم یوردوندا تاماملادیغی اوچون هم حوزه قونولارینا و هم بیلیم یوردلاری نین شیوه لریله تانیش بیر عالیم دیر. او، بؤیوک عالیم لرین، متصوفانه فیکیرلریله تانیش دیر؛ فقه و اوصولا مسلط، الهیات قونولاریلا آشنادیر، بو قونولاری شعره چکمکده بؤیوک قابیلیته مالیک اولان شاعیردیر. عئینی حالدا مدرن بیلیم لرله عؤمور سورموش و یئنی بیلیم لرله ده یاشامیشدیر. او، فلسفه نی اوخودوغونا کیفایتلنمه میش، بلکه ایللر بویو فلسفه درسلرینی تدریس ائتمیش و بونا گؤره فلسفه، حکمت و عرفانی قونولار بوتون اوجو – بوجاقلاریلا اونون شعرلرینده گؤرونمکده دیر.
اونون شعرلریله چاغداش شعریمیزه فلسفی باخیشلار هدیه وئرمیش و دونیا گؤروشلرینی پای گتیرمیشدیر و بئله لیکله شعریمیزین دولقونلاشماسیندا بؤیوک رول اوینامیشدیر. بونلارین کناریندا ناظرین شعرلرینده گؤزل رندلیک واردیر و زاهدلری انتقاد اوددوندا یاندیریر و طنز ایله سؤزلرینی دئمه یه قادردیر:
آماندیر قویمایین زاهد کیمی بد ذوقو رضوانه
کی قورخوم وار او نعم المستقر بئس القرار اولسون.
ازلدن عشقیله عقل اورتاسیندا کشمکشلر وار
او ایستر شور و شوق اولسون، بو ایستر آه و زار اولسون.
ناظرین فلسفی و عرفانی دونیاسینی دویونجا گزمک گرکدیر تا اونون دئییم لری، شیوه سی و دونیا گؤروشو ایله انیش اولوب و گؤزه للیک لری و اینجه لیک لری آیدین صورتده گؤروب لذت دویسون. اوندا گؤره جکدیر کی شاعیرین دویدوغو گؤزه للیک لر و دونیتا گؤروشویله دونیایا باخماق نه قدر گؤزلدیر. سئوگی، انسان و مجازی عشق، عئینی حالدا تانری یا اولان عشق حقیقی دونیا نه قدر گئنیش و جذبه لی دیر. شاعیر اوره یینده اولان سئوگی – مجازی و حقیقی عشق – هر ایکیسی بیرگه چیرپینیر و بیر – بیرینی اولغونلاشدیریر. بیریندن قاچیب بیریندن آسیلی اولماییر بلکه هر ایکیسینی منیمسه ییر و لذت دویور . شاعیر بو لذتی و بو دادی اوخوجولارینا دادیزدیریر.
اونون باخیشیندا شعرین جوهری عشقدیر و شاعیرده عشق اولمایینجا شاعیر اولاماز. او شعر یازیر اورک چیرپینتی لارینی گوجلندیریر و بو چیرپینتیلارینی شعرلرینه آخیدیر و بئله لیکله ده ایستک لرینه یاخینلاشیر. شعر شاعیرین الینده بیر وسیله دیر عشقه – سئوگیه یاخینلاشماق و اونو منیمسه مک اوچون.
منجه حیات بؤگلو دئییل، وئرگی دیر
داغ دؤشوندن آخیب گلن چای کیمی.
گونش دئدین هامی نین دیر بیرلیکده
اونو هئچ کیم بؤله بیلمز پای کیمی.
سئوگی حیاتین کره کلی قونوسودور. اونسوز حیات معناسیزدیر، بوشدور. عشق – آزادلیق دیر؛ انسان سئوگی سیز یاشایا بیلمز، اولغونلاشا بیلمز. عشق انسانیین خمیرمایه سی دیر، اونون جانی و روحودور؛ یاشاییشا معنا وئره ن عشقدیر و عشق تانری وئرگیسی دیر.
ناظر آکادمیک سویه ده بیر اوستاد و عالیم شاعیردیر. شعرلرینده آخساقلیق تاپماق چتین دیر؛ شعرلرینده دقتلی بیر شاعیردیر . اونون شعره تسلطو داها آرتیقدیر او بوتون شعر فورمالاریندا و آهنگ شیوه لرینده و بحرلرین قالیبلاریندا ، شعرین بزه ک – دوزک لرینه، اینجه لیک لرینه و شعر صنعتلرینه دریندن تانیشدیر. آنجاق بونو دا آرتیرماق ایستردیم کی کلاسیک شاعیرلریمیزین عکسینه کی شعرلرینده سمبولیزم او قدر آغیر، درین و یوک آلتیندا ازیلمیشدیر کی شاعیرلرین بوتون سؤزلری باسدیریلمیش قالمیشدیر و اؤرتوک آلتیندا عرفان دا گیزلنمیشدیر کی بوگونون اوخوجولاری اونلاری آچیقلامادا چتینلیک لر چکیر و هله تفسیرلره احتیاج دویولور، ناظرین سیمگه لری آیدین آچیقدیر؛ اسکس عرفاندا هر اوخوجو اؤز تعبیرلری و اؤز دوشونجه سیله اونلارا یاناشیرسا، ناظرین سیمگه لری، ایماژلاری و ایمالاری چون ساده، شیرین و گؤ زلدیر؛ آنجاق چاغداش شعریمیزده بو عرفان آیدین، گؤزل صورتده شاعیرانه لیک لرله بیان اولور. غملر – غصه لر، شادلیقلار و شنلیک لر دقیق صورتده اؤز معناسیندا ایشله نیلیر. شاعیر لطیف و اینجه دویغولارینی تام آیدینجاسینا و آچیقلیقلا کلمه لره بورگه له ییب باسدیرما یئرینه گؤزل شکیلده و تام اینجه لیک لریله اوخوجوسونا چاتدیرماغا چالیشیر و شعریت دالغالانیر. داها هجران دئدیکده وطندن – یاردان و انسانلاردا آیریلماق معناسیندادیر، هپروت دونیاسیندا آیریلیب رئال بیر دونیا یارانیر. تانری نین سئوگیسی ده باسدیریلماییر، گؤزلجه سینه آیدین – آشکار بیان اولور و اوخوجو بو عشق و سئوگی ایله یاشایا بیلیر و منیمسه ییر.
همیشه دئدیگیم کیمی ناظرین شعر دیوانی بوتون شعر اوخوجولارینا، اؤزه للیکله گنج شاعیرلریمیزه درسلیک لر کیمی دیر. ایستر غزل، ایسترسه قوشما و گرایلی، حتا سربست شعرلری آخساقسیزدیر و گؤزلدیر و گنج شاعیرلر اونلاردان درس آلا بیلرلر. ناظر کلاسیک ادبیاتین اکثر نوعلرینده شعرلر یازیب و اؤز اوستادلیغینی هم لیریک و هم ساتیریک شعرلرده گؤسترمیشدیر. او هر بیر دوشونجه و دویغو اوچون و هر بیر ؤانردا شعر دئمک ایسته ییرسه ده یرلی و مناسیب فورمانی سئچیر او جمله دن لیریک شعرلره غزلی سئچدیگی حالدا، ساتیرا و طنز موضوعلارا قوشمانی یارارلی بیلیر. او بئله لیکله بدیعی دیله مالیک اولدوغونو دا گؤسته ریر. شعر فورماسینی موضوع اساسیندا سئچدیگی کیمی، بحرلری و آهنگلری ده اونلارا موناسیب سئچیر و بدیعی تصویرلر یارادیر:
جان ائوی قارانلیقدیر، مئی چراغینی یاندیر
تا مگر ایشیقلانسین باده دن بو کاشانه
نوحِ عشقه دریاده باده بادبان اولسا
توش گلر نه تشویشه، باش ایه ر نه توفانه.
زاهدا! گر ایچسن مئی، عقل آتین ائدرسن پئی
سن ده اوز قویارسان هئی من کیمی بیابانه.
عقل دفترین بوکدوم، زُهد خیرقه سین جیردیم
دلبریم آچان گوندن لبلرینده میخانه. . .
ناظرین تام شعرلرینده ایشه آپاریلان ترکیب لر، دئییم لر، اصطلاحلار و اوخشاتما – بنزتمه لر هامیسی جانلی، گؤزل و شاعیرانه دیر . دیلین گؤ زه للیگینی دویماق اولور و اوخوجونو تورک دیلینه ماراقلاندیریر و اونون جانلی جانلی گؤزه للیک لریله تانیش ائدیر. دوغرودان دا شاعیر گوجلو اولاندا دیلی اوخوجویا سئودیریر، شعری سئودیریر و اونو شاعیرلیگه چاغیریر. غزللرینده شاعیرانه صنعت لر، بدیعی ایفاده لر، بنزتمه لر، مبالغه لر، تضادلار، پوئزییا دیلی، باهارین رنگارنگک لیگی، قوس قزحین سایسیز چالارلاری، طبیعتین گؤزه للیگینی و انسانین عظمتی گؤز اؤنونده جانلانیرو بورادا شاعیرانه ایفاده لرله برابر خالقین دانیشیق فورمالاری بیرله سیر. هر بیر غزلده موضوعا باغلی یاراشیقلی بحرلر و وزنلر دن یارارلانیر، شعرین آهنگی اوخوجودا خاص بیر دویغو یارادیر و شعری ابدی اولاراق اورکلره یاتیردا بیلیر. شعر گؤزل ناخیشلارلا بزه ییر، کلاسیک عنعنه لریله بوگونکو صنعتلری بیرلشدیریر و مرکب قالیبلاردان اوستادلیقلا فایدالانیر.
ناظرین دیل دردی واردیر، او آنادیلینه باغلی بیر شاعیردیر و دیلی نین یاساق اولدوغوندان آجینیر و بو یاسقلیق اونو دا اینجیدیر:
گؤزومو آچاندا بیزیم اؤلکه ده
گؤروشمک یاساقدیر، دانیشماق یاساق
جوهریم قورویوب، قلمیم سینیب
بو آغیر دردلردن یازیم نه سایاق؟
او انسانی اشرف مخلوقات ائده نی دیل سانیر و تانری انسانا سجده ائتمه یی ملائکه لره امر ائتدیگی دلیل انسانین ناطق اولدوغو و بئله لیکله ده دوشونجه لی اولدوغوندان تؤره نیر؛ آنجاق دیلی اولمایان انسانی انسانیتدن قیرانلاردیرلار. دیلی یوخ انسان عنوانلی شعرینده دئییر:
دیل ائده ر هر کسین وارلیغین اثبات
دیلی یوخ انسانین دیری لیگی یوخ
ائلینی – دیلینی آتیب دانانین
دونیادا هئچ زادا ایلیشیگی یوخ.
شاعیر بونلاری بیله رک اوجا سسله فریادا گلیر و دئییر:
اوجادان دئییرم ائشیدین، بیلین
وارلیغیم، حیاتیم دیلیمدیر، دیلیم
ائلیمی – دیلیمی دانا بیلمه ر
دوغرانسام بو یولدا من دیلیم – دیلیم.
شاعیر تاریخه تانیش بیر شاعیردیر و اونا گؤره دیلینی باغلایان ظالیملره فریاد قوپاریر و بئله سؤیله ییر:
بیر عؤمور باغلی قفسلرده قفسلندیم من
شیدا بولبول کیمی، آما یئنه سسلندیم من
دیلیمی باغلادیلار، تکجه گناهیم بو ایدی
بیر آغیز گولمه یه بو باغدا هوسلندیم من.
ناظر سؤزونو شاعیرلره دئییر و اونلاردان بئله گؤزله ییر کی اونلار دیللرینه ییه دورسونلار:
هم الین هم قلمین تورکجه یازان وار اولسون
سنه مولا علی هر یئرده نگهدار اولسون.
تورکو غیرتلی شهامتلی ایگیدلر دیلی دیر
قویمایین جان سیزه قوربان، بئله دیل خوار اولسون!
ناظر بیر شاعیردیر و شاعیرلردن گؤزله ییشی واردیر. او شاعیری نئجه گؤرمک ایسته ییر و شاعیردن انتظار نه اولا بیلر موضوعو نئچه – نئچه شعرلرینده مطرح اولور.
حقی سؤیله دیلین دوشسه
هم ساغین هم سولون دوشسه
بوستان ایچره یولون دوشسه
قول – بوداقلی تاغ اول شاعیر!
چاغلا، شاققیلدا، جوش سئل تک
اگمه باش هر کسه یئل تک
داغ دا اولسان چنلی بئل تک
سیلدیریملی داغ اول شاعیر!
ناظر چوخلو شعرلرینده شاعیرلره اوز توتوب اونلاردان گاهدان سیناماق ایسته ییر، گاه سیزلاییر و گاهدان چیغیریر. شاعیرین آرزوسو – دیله گی واردیر؛ آنجاق بو آرزی – دیلک ده مقدس دیر. اونون بیر آرزوسونا قولاق آسالیم:
ایسته مه رم خنجر اولام پولاددان
اورکلری دلیک دلیک دلم من
آرزیلارام دستمال اولام ایپکدن
گؤز یاشینی آخان کیمی سیلم من.
بئله بیر شاعیر انسانلاری آزاد و باشی اوجا ایسته ییر و اونلارا وئردیگی نصیحت بودور:
شومشاد کیمی یاشا عؤمور باغیندا
هئچ بیر بَیه، هئچ بیر خانا اگیلمه
بیر آللاهین قاباغیندا اییل دور
اوندان باشقا هئچ سلطانا اییلمه! (ص 128)
شاعیرین آرزیلار بول – بول اولورسا دا، بوتون انسانلارین آزادلیغی و اؤلکه لرین آبادلیغی اؤن پلاندا دایانیر:
شاعیر نه ایسته ییر؟ بیرلیک نغمه سی
اوخونا شهرده، اوخونا کندده
پوزولا سرحدلر، اؤته آیریلیق
آزادلیق یاییلا هر مملکتده
عدالت قورقوسون قوراق ایسته ییر. (ص 116)
دوغرودور شاعیر زامانین ایستک لریندن دانیشمالی دیر. خالقین دردینی سؤیله مه لی دیر، یوخسا شمع و پروانه دن دانیشماق خالقین هئچ دردینی آزالدا بیلمه میشدیر. شاعیر دوزگون تانییان و دوزگون سؤز سؤیله ین اولمالی دیر. او دوستلاری و دوشمانلاری دوزگون تانیمالی دیر و اونلارین اوزونو خالقا تانیتدیرمالی دیر؛ بونا گؤره ده بیر سیرا تولکو صفت آسلان پالتارینا بورونسه ده، شاعیر اونلاری رسوای ائتمه لی دیر. شاعیر بو قونویا اشاره ائده رک یازیر:
اونداکی انصافسیز انصافدان دانیشیر
آسلانلار دونونو تولکولر گئییر
آغیزلار ایشله ییر، بئیینلر یئییر
پری دن، ملک دن نه یازیم سنه؟ (ص 111)
شاعیر ائلینه باغلی اولدوغو حالدا وطنینه ده باغلی دیر و آذربایجان شاعیرین وطنی اولاراق همیشه دیلینده گزیر
عزیزدیر وطنیم، عزیزدیر ائلیم
بال کیمی شیریندیر آنادیلیم
شاللاقلار آلتیندا قابارسا بئلیم
اؤزومو یادلارا ساتان دئییلم.
او ائلینه وفالی قالاراق، بیر مبارز شاعیر کیمی یولوندان دؤنن دئییلدیر:
ناظیرم باشیما یاغسا مین جفا
ماحالدیر اولام بی وفا
آلدیغیم صداقت، ساتدیغیم صفا
آرپانی بوغدایا قاتان دئییلم.(ص 127)
ناظر سئوگی شاعیریدیر و سئوگی دن گؤزل معنالاری بسله ییر. سئوگی و محبت حاققیندا بئله سؤیله ییر:
حیاتا روح وئره ن سئوگی دیر سئوگی
سئوگیسیز حیاتین دوداغی گولمز
اورکده اولماسا ایستک – محبت
انانین هئچ زامان دؤیونه بیلمز.(ص 140)
یئنه عشق حاققیندا بئله دانیشیر:
عشق آتش سوزنده ی آلام بشردیر
عشق اولماسا وارلیق بشره مایه ی شردیر
عشق ایله چیچک قونچالانار قونچا آچار گول
عشق ایله طراوت باغی نین گوللری تردیر.(ص 312)
شاعیر سربست شعرلرینده ده قیسا صورتده دویغولو سؤزلرینی سؤیله مکدن واز کئچمه ییر و صاف – ساده سؤزلرله بئله سؤیله ییر:
گونشه بنزه ین الینی اوزالت
وفا سونبولویم
در، آپار منی.
سنسیزلیک غمیندن قویما سارالام
محبت گولویم
در، آپار منی. (ص 185)
ناظرین شعر دیوانیندا اورمو دریاچه سی اوزون بیر منظومه دیر و اوستاد شهریارین سهندیه منظومه سینه بیر بنزتمه اولورسا دا، گؤزل ایماژلار و تصویرلرله دولور. سهندیه داغا خطاب اولاراق یازیلمیش و داغا سیغینیر، آنجاق ناظیر سویا – دنیزه گیرمک دیله ییر. او، اولدوزلو دنیزلره شهر سؤیله ییر و اورمو دریاچه سینی الهام قایناغی بیله رک اونا سؤیکه نیر و بیر شاه اثر یارادیر. شاعیر اورمونو مقدس وطنی نین بیر پارچاسی بیله رک اؤزونه وحی و الهام قایناغی ساییر و اوره یینی دریایا بوشلاییر و بئله دیله گلیر:
بیر عؤموردور کی تقلا و تلاطومله جوشورسان
قایالار داغ کیمی دورسا قاباغیندا دوروشورسان
گئجه – گوندوز ووروشورسان
کهنه تاریخلرین زیوری سن، زینتی سنسن
کئچه جکلردن او خوش خاطیره لر لذتی سنسن
جام جمدن مئی ایچن، میکده لر حؤرمتی سنسن
چیرپینان سینه میز ایچره او حلاوتلی یادین دیر
گزمه یه زیروه لری همت غیرت قانادین دیر
شانلی چیچست آدیندیر. . . (ص 86)
اورمو دریاچه سی پوئزییاسیندا دریاچه نین اطرافیندا یاشایان بؤیوک عالیم لری شیخ محمود شبستری، خیابانی و معجز کیمی شخصیت لری یئتیردیگی اوچون آلقیشلاییر. و نهایتده شاعیر اوره یینی آچاراق بوتون دونیانین گؤزه للیگینی ایسته ییر و اوجا سسله دئییر:
قوی بیزیم اؤلکه کیمی گون – گونش اولسون هامی یوردلار
قوشلارین قول قانادین قوی هامیلار باشینا آچسین
باغلارین بور – بوداغی، گول – چیچگی باشینا ساچسین
قوی زمرد کیمی سونبوللریله ساچلارین اولسون
اوجا داغ داشلارین اولسون. . .(ص 90)
هامی ائولرده توی اولسون
هامی باغلاردا بار اولسون
گؤیون اولدوزلاری تک باغچادا گوللر یانار اولسون
قیزلارین بخته ور اولسون
آسلان اوغلانلارین آماله چاتیب بختیار اولسون. (ص 92)
بو زاماندیر کی شاعیر بونا اینانیر کی داها غم – غصه بوتون دونیادان کؤچون و هامی آزاد اولاجاقدیر:
ائله بیر اؤلکه ده غم – غضه اوره کلرده قالارمی؟
آجی حسرتلر آیاقدان مگر انسانی سالارمی؟
اوردا گوللر سارالارمی؟
قونچالار رنگی سولارمی
عؤمر پیمانه سی زهریله دولارمی؟ (ص 93)
شاعیر بیر بُعدلی اولمامیش و تکجه گؤزه للیک لری گؤرمه ییر بلکه اونونلا برابر نامردلیکلرله ده گؤرور:
بوردا نامرد یاشاییر حؤرمتیله ، مردی بوغورلار
هر کیم ایستیر دئیه حق باشین ازیب بورنون اوغورلار
قانیلا قانی یویورلار.
بوردا هر بیر دؤیونن سینه یه مین نیزه ساچیلمیش
بوردا بیر حق آرایان ، دوغرو یازان، دوز دانیشان یوخ
مین آیاقدان چکه نیم وار
بیر الیمدن یاپیشان یوخ
ساواشان وار، باریشان یوخ
رحم دن ذره نشان یوخ. . . (ص 95)
البتده بونلاری آردیجا شاعیر خالقینا اورک وئریر و قیشین گئده جه یینی و گوللو باهارین گلدیگینه اومود یارادیر. شاعیر آغی دا گؤرور، قارانی دا؛ شادلیغی غملرله گؤرور و رئال دونیانین گؤزه للشمه سینه یول گؤسته ریر و اورکلرده اومود، آرزیلارین چیچکلنمه سینه چالیشیر.
ناظیر شرفخانه ای سهندیه شعرینه ماراقلی اولاراق، بیر نئچه شعرینی همان هاوادا یازیب یارادیر او جمله دن شهریارین اؤلومونه حصر ائتدیگی شعرینی (ص 97) همان فورمادا یازمیش "خالقیمین گور سسی" (ص 102) عنوانلی شعرینی ده همان وزنده و همان سایاقدا سؤیله میشدیر.
ناظیر بیر دونیا گؤرموش، دین آدامی و اسلاما ایناملی بیر شاعیردیر و دینین اینجه لیکلریله نسبن بیر اوزمان کیمی توخونور؛ آنجاق خرافه لری ده آیدینلاشدیریر و خرافه لری مسلمانلارین گئریه قالما سببی کیمی تانییر و تکرار اولاراق خرافه لرله مبارزه آپاریر و اینانیر کی:
ملت اولسا خرافه دن آزاد
بللی دیر مملکت اولار آباد. (ص 209)
شاعیرین وطن سئورلیک روحیه سی اونون بوتون شعرلریندن سسی گلیر و حب الوطن من الایمان عنوانلی شعری بونون تثبیتینه یئترلی بیر سنددیر:
ای وطن! سنسن اوره ک مولکونده سلطانیم منیم
نازنین یاریم منیم، نازنده جانانیم منیم.
ای وطن سندن تاپیب معنا حیاتیم – وارلیغیم
ای گؤزل، سندن آلیب نشأت اتیم، قانیم منیم. . . (ص 271)
ناظیرین یارادیجیلیغیندا مختلف قونولار یئر آلیر و بیر بعدلی شاعیر دئییلدیر او جمله دن طنز و لطیفه یه ده علاقه بسله ین بیر شاعیردیر. بورادا اسباب غنا و اسباب زنا شعرینی اوخویاراق اونون درین فیکیرلرینی ده اوخوماق کیمی دیر:
بیر زورناچی نین دوشدو یولو مسجده بیر گون
تا ائیله یه بیر میّت اوچون فاتحه خوانی
زورناسینی گیزلتمیشیدی گرچه جیبینده
اما اوجونو گؤردو اونون ملا فلانی
قیشقیردی کی ای ملحد لامذهب بی و دین
نه اوزله گتیردین بورا اسباب غنانی؟
ائتدین حرم حضرت معبودی ملوّث
پامال ائله دین حؤرمت آیین خدانی
هم احمد مرسل اوره یین درده گتیردین
هم دیده سی گریان ائله دین آل عبانی
القصّه ائله زورناچینی قویدو فشاره
تا الدن اونون کؤچدو بوتون صبر و توانی
ال آتدی یاپیشدی آقانین . . . . . . . . . .
سیخدیقجا چیغیردیردی او شیخ العظمانی
غیض ایله دئییردی: من اگر مسجده بیر یول
اسباب غنا حمل ائله سم جیبده نهانی
سن بس نییه دیرماشدیریسان گؤز قاباغیندا
هرگون نئچه یول منبره اسباب غنانی، . . . (ص 519).
نهایت بونو دئمک لازیمدیر کی ناظیر دوزگون، باشی اوجا و خالق شاعیری دیر و دوزه دوز، ایریه ایری دئمیشدیر و عؤمرونو شرافتله – شرفله کئچیرمکده دیر:
ناظیزم آینا کیمی سینه می پارداخلامیشام
هورا خوش، ایری یه دوز، آلچاغا فائق دئمه رم!
شاعیریمیزه اوزون و شرفلی عؤمور دیله ییرم.