چاپ

دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346 ـینجی ایلده دبیرستان شاگردی اولاراق، اونون عربی کلاسلاریندا تحصیل ائله‌میشم. اونون عربجه «مطلع الاعتقاد» و «دیوان عربی فضولی» و «قصیده‌ی بُرده» کتابلاریندان ترجمه‌لری دفعه‌لر چاپ اولموشدور. آشاغیدا اونون مشهور عرب شاعری «ابوالعلاء معرّی» بیر فخریه قصیده‌سی‌نین ترجمه‌سینی آشاغیدا تقدیم ائدیریک. بو قصیده‌ده ابوالعلاء اؤزۆنۆ اؤیۆر و اونو «معطله» آدلاندیران قارشیسیندا دایانیر. بو نابغه‌ی زمان و نادره‌ی دوران 363 هجری ایلینده شام ولایتینده دۆنیایا گلمیشدیر و 449 هجری ایلینده‌ده وفات ائتمیشدیر. اوندان ایندیه قده‌ر یۆز عنوان اثر قالیبدیر. اونلارین آراسیندا «دیوان لزومیات»، «دیوان سقط الزند»، «رسالة الملائکه»، «رسالة الصّاهل و الشّاحج»، «رسالة الغفران و الفصول و الفایات» کتابلارینی آد آپارماق اولار.

«سقط الزّند» دیوانی کتابیندا 112 قصیده واردیر کی اونلارین ایچینده 16 -نجی قصیده «فخریه» قصیده‌سیدیر و «لامیه» قصیده‌سی آدلانیر و بئله باشلاییر:

اَلا فی سَبیلِ المَجْدِ ما اَنا فاعلٌ

عفافٌ و اقدامٌ و حزمٌ و نائلُ

ابوالعلاء بو قصیده‌نی اؤز بدخواهلارینا خطاب یازیبدیر.

داور اردبیلی

 - 1 -

ائلیم اۆچۆن هردم، چالیشدیقلاریم

منه شرف وئریر عزت باغیشلیر

بو نئجه حریفدیر منی ذم ائدیر

دۆزلۆگۆمه منیم اگریلیک دئییر؟

- 2 -

آچمان اۆچۆن اونون گیزلی نیّتین

خفیه‌لرینه ده قیلمیشام سفر

نئجه تصدیق ائدیم اونون سؤزلرین

قارداشلاریم ایله ائیله‌ییر خطر!

- 3 -

ان کیچیک چکینمم سنین کیمدن،

اۆره‌گیمدن قالخان بیر دشمن‌لیک دیر.

کؤچۆب باشقا یئرده یووا سالماغا

اۆره‌گیم ایسته‌ییر، کؤنلۆم ایسته‌ییر.

- 4-

ترک ائتدیکدن سونرا سیزی بیر کره

کیمسه چئویرنمز منی یولومدان

سیزه ساری دؤنۆب گلمه‌رم بیرده

سیزی یاد ائتمه‌رم، ائتمه‌رم بیر آن.

- 5 -

شرفیم، جلالیم، منیم عزتیم،

اجلافلار یانیندا شرمنده‌لیک‌دیر،

اونلاردا چون یوخموش بؤیله صفتلر

منیم سوچوم ایسه بخشنده‌لیک‌دیر. 

- 6 -

زمانه اهلیندن یۆکسک اولاندا

آرخادا قالاندا ایللر زمانلار،

سانکی چوخلار منله دۆشمن‌لیک ائدیر

کینه‌دن گؤرسه‌نیر بیر چوخ نشانلار.

- 7 -

گیزله‌دیرلر منی دۆنیا اۆزۆندن

منی سئومینلر، ایسته‌مینلر

هئچ گیزلتمک اولماز لاکن گۆنشی

بونو بیلمه‌ییرلر دۆشۆنمینلر.

- 8 -

منیم اۆره‌گیمده گیزله‌ننلری

زمانه بیر یئرده یئتیره بیلمز

چیگنیمدن آسلانان آغیرلیقلاری

رضوی داغی‌دا گؤتۆره بیلمز.

- 9 -

یاشادیغیم زمان یئنی اولسادا،

کئچمیشی ایندی‌یه جالادیرام من.

کؤچنلرین گؤره بیلمه‌دیکلرین،

یئرینه یئتیریر یاشادیرام من.

- 10 -

قاریشیما چیخانماز هئچ بیر زاد منیم،

چئوریلسه دان یئری ایتی‌ شمشیره.

گئجه قارانلیغی قوشون اولسادا،

یئنه گئده‌جگم باشقا بیر یئره.

- 11 -

گمی بزه‌نمه‌میش بیر اصیل آتام،

سانکی پاسلانمیش بیر یمن شمشیری.

یاشاییرام حله، سانکی یاشاییر،

فضیلت مۆلکۆنده شاهینین بیری.

- 12 -

تانیماز انسانی کیمسه گئییمله،

انسانین شرفی ایی‌لیکده‌دیر.

نئجه کی تیرمه‌لی قابیندا دگیل،

شمشیرین قیمتی ایتی‌لیکده‌دیر.

- 13 -

منیم لحنیم، منیم نُطقوم بیانیم،

سماک رامحدن دورسادا اوزاق،

سماک اعزلدن یۆکسک‌ده اولسا،

یئنه ده منیم چون کیچیک ساناجاق.

- 14 -

یۆکسک مرتبه‌مه، اوجا رۆتبه‌مه،

چاتماقدیر هر کسین آرزو دیله‌گی.

چاتا بیلمیر کیمسه منیم ذروه‌مه،

ایسترسه‌ده اونون قلبی، اۆره‌گی.

- 15 -

گؤردۆم جهالتی ببلیک‌سیزلیگی،

اؤزۆمۆ ووردوم من، بیلیک‌سیزلیگه.

بئله ظن ائتدیلر نادان اولموشام،

اؤزلریله قیاس ائتدیلر یئنه.

- 16 -

نه قده‌ر زمانه آلت- اۆست اولوب کی،

نادانلار اؤزلرین عالیم ساییرلار.

دۆنیا دگیشیبدیر، دوران چؤنۆبدور،

بیلگینلر، نادانلار تک یاشاییرلار.

- 17 -

تله قورسا اونلار ایکی اولدوزا،

یواسیندا قوشلار نئجه یاتارلار.

گؤره بیلمیه‌نلر منیم ذروه‌می،

زهه‌رلی اوخلارین دائم آتارلار.

- 18 -

مندن شرف آلیر منه فخر ائدیر،

منیله کئچن هر بیر واخت، هر زمان.

دۆننیم بوگۆنه، سحر آخشاما،

قیسقانیر منیله اولدوغو هر آن.

- 19 -

چوخداندیر زمانی تانیمیشام من،

تجربه قیلمیشام مصیبت‌لرین.

اومورومدا دگیل نه ائدیر منه،

سینایا بیلمیشم فلاکت‌لرین.

- 20 -

تانییاندان سونرا زمانه‌نی من،

قولوم قیریلسادا چیگنیم داغلاماز.

الیم بیله‌گیمدن آیریلسا بئله،

بارماقلاریم باشی ا‌ونا آغلاماز.

- 21 -

«مادِ‌ر»[1] تک بیر پاخیل آغیز آچاندا،

حاتمی اؤزۆ تک بیر پاخیل دئییر.

«باقل»[2] ایسه گلیر بیلیر بیلمه‌دن،

لالا پیتیک ساییر «قُس»[3]ی عیب ائدیر.

- 22 -

هر دن چیخیب باتان سهی اولدوزو،

گۆنشه:« گؤرۆنمۆر ایشیغین» دئییر.

گئجه قارانلیغی دان یئرینه‌ده،

گوبودسان قاراسان، یامان سؤیله‌ییر.

- 23-

قارا تورپاق گلیب گؤیه فخر ائدیر،

اؤزۆنۆ سمادان یۆکسک‌ده سانیر.

داش چانقیل ظن ائدیر نور سپمکده‌دیر،

اولدوز ایسه گؤیده پارلاییر، یانیر.

- 24 -

بئله ترس اوینارسا اگر زمانه،

بو حیاتدان اؤلۆم یاخشیدیر قات- قات.

ائله ایسه ترپن ای منیم نفسیم،

زمانه عشقینی گل بوینوندان آت.

- 25 -

تاسف‌لر ائدیر آیریلدیغی‌چۆن،

گئجه‌نی سحره قاتاندا هر واخ،

مندن آیریلماغی گئجه ایسته‌میر،

اولدوزون باتی‌یا گئتدیگینه باخ.

- 26 -

ال آیاغی آغدیر قیزیل آتیمین،

دان یئری سؤکۆلجک مینیرم اونو.

دیرناغی زبرجد آیاغی گۆمۆش،

وصف ائده بیلمیرم بو اونون دونونو.

- 27 -

سانکی صبا یئلی یئریندن قالخیب،

منه ساری گلیر، گؤیلرده آخیر.

اویناییر هر لحظه آتیلیر دۆشۆر،

گزه‌رکن اویانا بویانا باخیر.

- 28 -

بیر داملا سو اۆچۆن آتلاری بیر- بیر،

چشمه‌ده اشتیاق ایله سو ایچیر.

منیم آتیم ایسه دایانیب دورور،

چشمه اشتیاقین گؤره‌نده کئچیر.

- 29 -

گئجه واردیر اونون زینتی یوخدور،

ائله گئجه‌ده وار اولدوزلا دولور.

زیل قارادیر منیم بو کهر آتیم،

شَوه کیمی اۆستۆ قاپقارا اولور.

- 30 -

قارانلیق گئجه‌لر سانکی هجراندیر،

دان یئری محبوبه سئوگیلی بیر یار.

فجر اۆچۆن گئجه‌یه دؤزۆمۆم اولسا،

اونا اولاشماغا شوق وصال وار.

- 31 -

گئجه‌نی قطع ائتدیم سیاه آتیملا،

دالغالی قاپقارا بیر دنیز کیمی.

گئجه‌نین ان اوزاق ساحیللرینده،

منی گؤزله‌ییردی یالنیز دان یئری.

- 32 -

قورخولو گئجه‌نین قلبینی یاریر،

منیم مونسیمدیر بو قارا آتیم،

ایستر آیدین اولسون ایستر قارانلیق،

یول بیردیر هر گئجه، بودور حیاتیم.

- 33 -

بو قارانلیق گئجه بیر قارا زنگی،

قوجالیق باشی‌نین فرقیندن بللی.

آیاغی زنجیرده قیفیللانمیشدیر،

عُمرۆندن کئچمیشدیر سانکی یۆز اللی.

- 34 -

نه قده‌ر قورخاقمیش بو قارا گئجه،

اولدوزو گاه آچیر، گاه ایتیر باتیر.

بیر چولاق آت کیمی آخساق - آخساق او،

صبحه ساری گئدیر سانکی بیر قاطیر.

- 35 -

اۆز گتیرسه سنه بیرگۆن سعادت،

بیر زمان سنینله بختین اولسا یار.

نه اثر ائیله‌یر بدخواهلار سؤزۆ،

ایسته‌دیگین کیمی گل لذت آپار.

- 36 -

هر زمان کیم سنین بختین یار اولسا،

گیزله‌نن نیزه‌لر چیگنینده سینار.

یوروش ائتسه دوشمن دمیرچی قارداش،

غلافین ایچینده شمشیری قینار.

- 37 -

هر زمان کیم سنین بختین یار اولسا،

دوشمنین اوخلاری ائیله‌مز اثر.

اؤزلرینه ساری گئری قاییدار،

هر اوخ بیر دوشمنین کؤکسۆنۆ دئشر.

- 38 -

آغیرلیق، مصیبت دیرناغا یئتمز،

گوج دوشر دیزلره، دوشر بئللره.

مصیبت چکنلر بؤیۆکلر اولار،

آلچاقلار هر نه‌یی وئرر یئللره.

- 39 -

اؤنده گئدنیندیر مصیبت بلا،

نیزه‌لرین اوجو سینار داغیلار.

بدنینه اما، هئچ بیر زاد اولماز،

آرخاسی قویروغو سلامت قالار.

- 40 -

عزت ایسترسنسه اورتا یول گؤتۆر،

یاشاییشدا اصلا افراط ائیلمه.

ییخیلار هر حالدا چوخ یئیین قاچان،

تهمت وورما اصلا، یالان سؤیلمه.

- 41 -

دولون آی هلالا چئوریلن زمان،

یوخ اولماقدان قورخور، قورخور نقصاندان.

البته دولاندا آی، بدر اولاندا،

هلال اولماغیندان قورخور هر زمان.

 


[1] مادِر: بخالت و خسیسلیگه معروف اولان بنی هلال قبیله‌سیندن بیر شخصین آدی. اونو حاتم طایی‌نین قارشیسیندا بئله آدلاندیرمیشلار.

[2] باقِل: عربلر ایچینده آخماق و عاقیلسیز آداما دئییلیر. او بیر آخماق آدام ایمیش.

[3] قُس: عرب تاریخینین جاهلیت دورونده بیر حکیم و فیلسوف و ناطق ایمیش.