کتاب «آثار ترکی جبار باغچه‌بان» در 288 صفحه‌ به قطع رقعی با مقدمه و تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق چاپ شد. کتاب با مقدمه‌ی 56 صفحه‌ای مصحح آغاز می‌شود. این مقدمه واجد 5 بخش است: 1- یاشاییشی. 2- تعلیم و تربیه ایشی. 3- اویون یازما. 4- فارسجا شعرلری. 5- تورکجه یارادیجیلیغی. دکتر صدیق بعد از مقدمه‌ی موشکافانه‌ی خود، آثار باغچه‌بان را در 3 فصل بدین شرح مدوّن کرده‌اند: 1- اوشاقلار اوچون منظوم حکایه‌لر. 2- دیوانیندان سئچمه‌لر. 3- عمر خیّامین رباعیلرینین تورکجه منظوم ترجمه‌سی.

در زیر فهرست کتاب را به همراه بخشی از مقدمه می‌آوریم:

 

بیرینجی بؤلۆم. مقدمه 

1. یاشاییشی  

1- 1. آدی و سوی آدی 

2- 1. آتاسی 

3- 1. دوغومو

4- 1. اوشاقلیغی 

5- 1. گنجلیگی 

6- 1. فرماندارلیغی 

7- 1. داشناکلار چنگینده

8- 1. آنا یوردا دؤنۆش  

9- 1. مرند شهرینده معلم‌لیک  

10- 1. تبریزه دعوت 

11- 1. باغچه‌بان لقبی 

12- 1. ایلک کودکستان 

13- 1. ایلک کر و لال مدرسه‌سی 

14- 1. تهراندا در به درلیک  

15- 1. شیرازا دعوت 

16- 1. تهرانا مهاجرت 

17- 1. فلک الافلاک حبس‌خاناسی 

18- 1. اؤلۆمۆ

19- 1. باغچه‌بان و دین 

 

2. تعلیم و تربیه ایشی  

1- 2. اختراع قابلیّتی 

2- 2. تلفون گنگ (سۆمۆک سمعکی)

3- 2. جغرافیا جهازی 

4- 2. گاهنامه

5- 2. یئنی تعلیم شیوه‌سی 

6- 2. نشر ائتدیگی کتابلار

 

3. اویون یازما

 

4. فارسجا شعرلری  

1- 4. فارسجا اوشاق شعری 

2- 4. رباعی‌لر

 

5. تۆرکجه یارادیجیلیغی  

1- 5. باغچه‌بان‌ین تۆرکجه کتابلاری 

2- 5. تۆرکجه «لک لک» مجله‌سی 

3- 5. تۆرکجه شعرلری 

4- 5. تۆرکجه طنزپاره (= ساتیرا) شعرلری 

4- 5. تۆرکجه غنایی شعرلری 

5- 5. تۆرکجه اوشاق شعرلری 

6- 5. آنا دیلی عشقی 

7- 5. شهریارا آلقیش  

8- 5. رباعیات خیام

 

ایکینجی بؤلۆم. اوشاقلار اۆچۆن منظوم حکایه‌لر 

1. ذکالی انور

2. بایرامچالیق 

3. پروانه‌نین کتابی 

4. بۆلبۆل 

 

اۆچۆنجۆ بؤلۆم: دیوانیندان سئچمه‌لر 

1. احتجاب 

2. هماندیر بو دنیا

3. منیم عشقیم 

4. حرّیت باهاری 

5. ترانه‌ی اعتراض   

6. خیانت  

7. تبریک‌نامه

8. هایات، هایات!

 

دؤردۆنجۆ بؤلۆم: رباعیات خیام 

حسب حال 

فصل اول. نه تو دانی و نه من 

فصل دوم. تصاویر زندگی 

فصل سوم. نیهیلیزم و بدبینانه رباعیلر

فصل چهارم. شبح مرگ  

فصل پنجم. جبری و قدری عقیده‌سیله ایلان رباعیلر

فصل ششم. دم غنیمت دیر

فصل هفتم. مِی فصلی 

فصل هشتم. بهشت  

فصل نهم. پند

فصل دهم. مختلط 

 

بئشینجی بؤلۆم. علاوه‌لر 

1. خیام رباعی‌لری‌نین فارسجا اصلی 

2. اعلام

3. قایناقلار

4. وثیقه‌لر

 

---

 

1- 1. آدی و سوی آدی

ایراندا کر و لاللارین تعلیم مِتُدلارینی ابداع ائدن، اوشاق باغچالاری بانیسی، تۆرکجه‌ و فارسجا اوشاق ادبیاتی اؤنجۆسۆ و تۆرکجه تعلیمی و طنزی شعرلر یازان جبار باغچه‌بان ـین سوی آدی عسکرزاده ایدی. اونا مکتب‌خانا تحصیلی آلدیغی و زمانه‌سینده آز ساییلی سوادلیلاردان اولدوغو اۆچۆن، ائل طرفیندن میرزا لقبی وئریلمیشدیر.

2- 1. آتاسی

آتاسی و بؤیۆک باباسی تبریزلی ایدیلر. آتاسی بنّا، قناد و هیکل تراش ایدی. تۆرکجه منظوم حماسی حکایه‌لری نقل ائتمه‌ده تبحّر صاحبی ایدی. آتاسی عسکرین اصلی، تبریزدن ایدی. تبریزلی رضانین اوغلو ایدی. اورمیه‌ده بنّالیق ائده‌ردی. شمسی 1260 ـنجی ایللرده مسلمان دۆشرگه‌لریندن بیری ساییلان[1] ایره‌وان شهرینه کؤچۆر. اورادا قیشدا قنّادلیق و یایدا معمارلیق ایشی ایله مشغول اولوردو. اونون آتاسی و آناسی باره‌سینده بیر یازیسی واردیر:

«پدرم هر سال، در اردیبهشت ماه روزه می‌گرفت. روزه‌ی او مخصوص خودش بود. او در اردیبهشت ماه فقط سبزی می‌خورد. به گوشت و غذای پخته لب نمی‌زد. پدرم معمولاً روزی سه- چهار تا سیگار می‌کشید اما در این ماه سیگار هم نمی‌کشید، عصبانی هم نمی‌شد، و در سرتاسر این ماه، همیشه با حوصله و خنده‌رو بود.

سبزی عمده‌ای که می‌خورد کاهو بود. روزی سه- چهار تا کاهو می‌خورد، و غیر از کاهو سبزی‌های دیگر مثل تره، ریحان، تربچه، و برای چاشنی کمی کشمش یا یک قاشق عسل و یک فنجان شیر ...

کاهو و سبزی‌ها را می‌گذاشت روی تخته‌ی سبزی‌بُری و آن‌ها را با کارد خرد می‌کرد. آن قدر ریز می‌کرد که آن همه کاهو و سبزی توی یک کاسه‌ی معمولی جا می‌گرفتند.

در روزهای تعطیل که وقت کافی داشت، دو تا کارد بزرگ آشپزی را مثل دو تا چوب طبل به دست می‌گرفت و مثل این که دارد طبل می‌زند، با ریتم مارش سبزی‌ها را خرد می‌کرد، و این کار را بدون عجله، با حوصله و خنده‌رویی انجام می‌داد.

ما اغلب برای ناهار غذای گوشتی داشتیم، مثل آبگوشت، تاس کباب، پلو خورشت یا خوراک مرغ و این جور چیزها. یک روز که سر میز ناهار نشسته بودیم، پدرم هم با کاسه‌ی سبزی‌های ریز شده‌اش وارد شد و نشست. من مغز قلم را با اشتهای زیاد روی نان سنگک می‌تکاندم و می‌لمباندم. مادرم و خواهرهایم هم گوشت خورشت را تکه کرده و روی پلوشان گذاشته و می‌خوردند و همه‌مان زیر چشمی به غذای عجیب او نگاه می‌کردیم.

پدرم پا شد. یک فنجان شیر آورد و ریخت روی سبزی‌ها، بعد هم یک قاشق شکر روی آن پاشید و شروع کرد به قاطی کردن. مادرم- که از رنگ و ریخت این معجون اصلا خوشش نمی‌آمد- گفت:«آخه این چیه داری می‌خوری؟... حال آدم بهم می‌خوره.» و پدرم گفته بود:«شما دارید گوشت میّت می‌خورید، اما من نور آفتاب را می‌خورم!»

یک روز از پدرم پرسیده بودم:«این روزه را برای چه می‌گیرید؟» او چنین جواب داده بود:«برای این که سالی یک بار زور خود را آزمایش کنم ... برای این که ببینم زورم به خودم می‌رسد یا نه و در آخر ماه، وقتی می‌بینم زورم به خودم رسیده، می‌دانم که زورم به خیلی چیزهای دیگر هم خواهد رسید ... می‌دانم که زورم به کَری، به لالی و به جهل و بی‌سوادی هم خواهد رسید ... من این روزه را تا پایان عمرم خواهم گرفت ...» و بعد انگیزه‌ی این روزه را برایم چنین تعریف کرد:

«پدر و مادرم هر دو روزه می‌گرفتند. پدرم از آن مسلمان‌های متعصب بود. آن وقت‌ها در شهر ایرَوان قفقاز زندگی می‌کردیم. من هم که تقریباً ده ساله بودم، روزه می‌گرفتم. یک روز، نزدیکی‌های ظهر، دلم از گرسنگی ضعف می‌رفت. یواشکی و دزدانه رفتم توی آشپزخانه. با دلهره و ترس یک تکه نان از توی سفره درآوردم و یکی دو لقمه از غذاهایی را که از سحری باقی مانده بود، مثل گوشت کوبیده‌ی آبگوشت و پنیر و مغز گردو، گذاشتم لای نان، و هول‌هولکی و با دست‌پاچگی خوردم و بعد، باز یواشکی و دزدانه از آشپزخانه آمدم بیرون.

تا دم افطار به پدر و مادرم نزدیک نشدم. شنیده بودم از لب‌های هرکسی معلوم می‌شود که روزه‌خواری کرده یا نه. وقت افطار با نگرانی نشستم سر سفره و زیر چشمی مواظب پدر و مادرم بودم. اما بو نبرده بودند ... و بعد از آن دو- سه بار دیگر همان کار را کردم. باز هم نفهمیدند، اما چند روز بعد، یکهو ترسی به دلم افتاد. به خودم گفتم:«اما خدا؟ ... آیا خدا هم ندید؟ ... مگر ممکن است خدا چیزی را نبیند؟ ...» می‌دانستم که خدای هر چیزی را می‌بیند و می‌فهمد ...

می‌دانستم که خدا توی سنگ‌ها را، توی کوه‌ها و ستاره‌ها را، ته دریاها را می‌بیند.

ترسم بیشتر و بیشتر شد، چون می‌دانستم مجازات روزه‌خواری جهنم است و جای من هم در آن دنیا، جهنم خواهد بود. یگانه کسی که می‌توانستم به او پناهنده بشوم، مادرم بود. با ترس و نگرانی رفتم سراغ مادرم. مادرم از وضع و حال من متوجه شده بود که اتفاقی افتاده. پرسید چرا نگران هستم، از چه می‌ترسم؟ ...

اعتراف کردم. گفتم که چه جوری دزدکی به آشپزخانه می‌رفتم و چه می‌کردم و آن‌ها نمی‌فهمیدند و هیچ‌کس دیگری هم نمی‌فهمید. گفتم:«اما خدا چی؟ ... مگر ممکن است خدا ندیده و نفهمیده باشد؟ ... حتماً خدا دیده و فهمیده و روز قیامت مرا خواهد انداخت توی جهنم ...»

مادرم به خنده‌رویی و راحتی مرا دلداری داد. گفت:«بی‌خودی می‌ترسی. خدا با تو کاری نخواهد داشت. خدا هیچ بچه‌ای را آتش نمی‌زند ...» از صدا و نگاهش پیدا بود که به آن چه می‌گوید اعتقاد دارد. راحت شدم. مادرم به حرفش ادامه داد و گفت:«نه به جهنم خواهی رفت، نه مجازات دیگری خواهی دید. اما گیرم هیچ کسی ندید و نفهمید ... خدا هم مواظب تو نبوده که ببیند چه جوری به آشپزخانه رفته و چه کرده‌ای. اما تو خودت را دیده‌ای و می‌دانی چه می‌کردی. تو باید از خودت خجالت بکشی، برای این که زورت به خودت نرسیده و عهدشکنی کرده‌ای. تو مگر بعد از نماز و خوردن سحری به خودت قول نداده بودی که تا افطار چیزی نخوری؟... بله، قول داده بودی اما تسلیم یک گرسنگی چند ساعته شده و به قولت وفا نکردی... تو بزرگ خواهی شد. مرد خواهی شد. ممکن است با هزار جور سختی و انواع بلاها رو به رو بشوی. تو باید زور جنگیدن با آن‌ها را داشته باشی، و مردی که زورش به خودش نرسد، به هیچ چیز دیگر هم زورش نخواهد رسید...»[2]

3- 1. دوغومو

میرزا جبار عسگرزاده باغچه‌بان‌ـین اؤز یازدیغینا گؤره، 1264 شمسی ایلینده ایره‌وان شهرینده دنیایا گلمیشدیر.[3]

4- 1. اوشاقلیغی

جبار باغچه‌بان اوشاقلیغیندان مسلمان مکتب‌خانالاریندا درس اوخوماغا باشلامیشدیر. لاکن 15 یاشینا چاتار- چاتماز، گذران و معیشتی‌نین آغیر اولماسی اۆچۆن، آتاسی‌نین یانیندا ایشله‌مگه باشلامیشدیر.

5- 1. گنجلیگی

جبار باغچه‌بان، یئنی یئتمه و گنج ایکن، یاز آیلاری بنّالیق و قیش آیلاری قنادیلیق ایشلری ایله مشغول اولوردو. اؤزۆنۆن یازدیغینا گؤره، قنادیلیغین ائله‌ده رونقی اولمادیغی اۆچۆن، هر حالدا گذران و معیشتی آغیر ایدی.

او، گنج ایکن مسلمان اوشاقلارینا ائولرده گیزلی صورتده درس دئییردی. کیچیک قیزلار و اوغلانلاری سوادلاندیریردی. همین ایللرده ملانصرالدین مجموعه‌سینده، جلیل محمد قلی‌زاده ایله امکداشلیغا باشلادی. یاواش- یاواش لک لک آدلی فکاهی بیر مجله‌نین مدیرلیگینه سئچیلدی. ایکی ایل بو مجله‌نی اداره ائتدی.

شمسی 1284 ایلینده سیاسی چالخانتیلار نتیجه‌سینده ایره‌وان شهرینده داشناکلار طرفیندن حبسه سالیندی. حبس‌خانادا ایکن ملا نهیب و سونرالار ملا باشی آدلی مصوّر هفته‌لیک‌لر یازیب، ساتیش اۆچۆن زنداندان ائشیگه گؤنده‌ریردی.

زندان اونون دۆشۆنجه‌لرینی دگیشدیرمیشدیر. او، زنداندان آزاد اولدوقدان سونرا سیاسی چالیشمالاردان ال چکمیش، فرهنگی و اجتماعی فعالیتلره گیریشمه‌گه باشلامیشدیر.

6- 1. فرماندارلیغی

شمسی 1293 ـنجۆ (1924 م.) ایلده، بیرینجی دنیا ساواشی باشلارکن، لک لک مجله‌سینی تعطیل ائدیب، عثمانلی تورپاقلارینا کئچدی و اورادا فعالیته باشلادی. فعال و دۆز آدام اولدوغو اۆچۆن، تئزلیکله «ایغدیر» شهری‌نین فرماندارلیغینا یئتیشدی.

7- 1. داشناکلار چنگینده

بیرینجی دنیا ساواشی‌نین سون ایلینده، عثمانلی دؤلتی باسغینا اوغرادیقدان سونرا، او یئنه‌ده داشناکلار چنگینده اسیر دۆشدۆ. داشناکلار اونو بیر اسیر کیمی ایره‌وان شهرینه قایتاردیلار. همین گۆنلرده، او اسارتده اولارکن، ساواش عارضه‌لریندن اولان قحط‌لیک، خسته‌لیک و محلی ووروشمالار نتیجه‌سینده آتا- آناسی وفات ائتمیشدیر. اؤزۆده بیر نئچه تهلکه‌لی خسته‌لیگه او جمله‌دن حصبه مرضینه دچار اولموشدور. همین خسته‌لیک‌لردن قورتولماق اۆچۆن آیاقلاری‌نین بارماقلاری دا کسیلمیشدیر.

8- 1. آنا یوردا دؤنۆش

شمسی 1298 ( 1919 م.) ـنجی ایلده آتا- آناسینی الدن وئردیکدن سونرا، شایع اولان خسته‌لیکلردن و اسارتدن جان قورتاراراق، اؤزۆنۆ «مرند» شهرینه چاتدیردی.

9- 1. مرند شهرینده معلم‌لیک

مرند شهرینه گلر- گلمز، ضیالیلار طرفیندن یاخشی قارشیلاندی و او زمانکی «احمدیه» مدرسه‌سینده معلم‌لیگه باشلادی. درس شیوه‌سی‌نین تام یئنی اولدوغو اۆچۆن، تئزلیکله شهرت قازاندی.

10- 1. تبریزه دعوت

باغچه‌بان، مرندده معلم‌لیک ائدرکن، تبریزده معارف اداره‌سی رئیسی ابوالقاسم فیوضات[4]‌ین نظرینی اؤزۆنه جلب ائتدی.

فیوضات اونو تبریزه چاغیریب و تبریزده بالاجا اوشاقلار اۆچۆن «اوشاق ائوی» (= کودکستان) آچماق باره‌سینده اونونلا مصلحت‌له‌شیر. باغچه‌بان بیر هفته ایچینده اوشاق ائوی تأسیس ائتدی و آدینی «اوشاق باغچاسی» (= باغچه‌ی اطفال) قویدو.

11- 1. باغچه‌بان لقبی

ائله همین زماندان بری، او، «باغچه‌بان» آدلاندیریلدی. بو آدی، اؤزۆنه سوی آد (= نام خانوادگی) اولاراق سئچمیشدیر. او، تبریزده ایکن اؤز خانمی صفیه میربابایی یاردیمی ایله قیزلارادا درس دئمه‌گه باشلامیشدیر.

12- 1. ایلک کودکستان

بئله‌لیکله ادعا ائتمک اولارکی ایراندا ایلک کودکستان، میرزا جبار عسکرزاده باغچه‌بان الی ایله تبریزده یارانمیشدیر.

13- 1. ایلک کر و لال مدرسه‌سی

باغچه‌بان، یاراتدیغی «اوشاق باغچاسی» یانیندا، بیرده ائشیتمه و دانیشما قابلیّتی اولمایان اوشاقلار اۆچۆن «کر و لاللار مدرسه‌سی» آچدی. اؤزۆ بو باره‌ده بئله دئییر:

«با اعلانی به مضمون زیر کار جدید خود را آغاز کردم:«در باغچه‌ی اطفال کلاسی برای خواندن و نوشتن و حرف زدن به بچه‌های کر و لال افتتاح شد. هر طفل کر و لال می‌تواند به طور مجانی از ساعت 4 تا 9 بعد از ظهر برای اسم‌نویسی به دفتر باغچه‌ی اطفال مراجعه کند.» البته روشن است تأثیر چنین اعلانی در آن زمان چه می‌توانست باشد. آن اعلان مانند بمبی منفجر شد و توجه دانشمندان و فرهنگیان تبریز را به خود جلب کرد و جنجالی به راه انداخت.

شاید تصور شود که بر اثر آن اعلان که در آن زمان - نعوذ بالله- شبیه به دعوی پیغمبری بود، دوستان با دسته‌ی گل به تبریک من آمدند و با شور و شعف برای فهمیدن چگونگی نقشه و روش تعلیم من، دور مرا گرفتند. ولی این طور نشد، تقریباً همان بلایی که در آغاز دعوی نبوت بر سر هر پیغمبری آمده بر سر من نیز آمد، عده‌ای مرا تکذیب و تمسخر کردند و عده‌ای مرا شیاد خواندند و بعضی‌ها هم به من اتهام کلاهبرداری زدند. بعضی گفتند که فلانی شهرت دارد و چون ظرفیت آن را نداشت که محبوبیتی را که از تأسیس کودکستان پیدا کرده هضم کند کار خود را به رسوایی کشاند . . .

دو روز بعد از دادن اعلان، دو کودک به وسیله‌ی یکی از روزنامه‌نگاران و یک پسر کر و لال دیگر که برادر دکتر رعدی آذرخشی[5] بود اسم نویسی کردند. پس از شش ماه یک امتحان در باغچه‌ی اطفال برای آن سه کودک کر و لال بر پا شد، تمام فرهنگیان و دانشمندان تبریز و خارجی‌ها و اعضای سفارتخانه‌ها در آن جشن شرکت داشتند. در حیاط بزرگ باغچه‌ی اطفال که محل نطق مرحوم خیابانی بود برای گذاشتن یک صندلی اضافی جا نمانده بود. دیوارهای حیاط باغچه‌ی اطفال مملو از آدم شده بود، سهل است درخت‌های هم‌جوار آن نیز آدم بار آورده بود.

خلاصه، امتحان شروع شد و بچه‌ها برای مردم درس خواندند و روی تخته سیاه دیکته نوشتند . . . پس از امتحان، نطق‌ها آغاز شد و تقدیرها و تمجیدها بود که از زمین می‌جوشید و از آسمان می‌بارید. مردم از دست زدن و هورا کشیدن سیر نمی‌شدند.»[6]

 

    باغچه‌بانـین شرح ائتدیگی امتحان جشنی شمسی 1306 ـنجی ایل خرداد آیی‌نین 25 ـنجی گۆنۆنده بر پا اولونموشدور. همین جشن باره‌سینده او زمانکی نشریه‌لر شرحلر یازمیشلار. بو شرحلردن بیریسی‌نی نقل ائدیریک:

«... دو نفر طفل که کر و لال مادرزاد بودند در جلو مدعوین ایستادند. آقای باغچه‌بان قبلاً اشاره به اعضای بدن خود کرده، عضوها را یکایک نشان می‌داد و اسمش را می‌پرسید. این جا بود که توان گفت خارق عادت ظاهر می‌شد. طفل لال به زبان آمده، با زبان فصیح اسامی اعضای نشان داده شده را می‌گفت. پس از آن اطفال لال یکایک جلو تخته سیاه می‌رفتند، هر عضو یا هر چیزی که باغچه‌بان نشان می‌داد اسامی آن‌ها را طفل لال با خط خوانا و زیبا می‌نوشت. سپس آقای باغچه‌بان به مدعوین خطاب کرده، گفت:«شما هر چه میل دارید، بگویید. یعنی نشان دهید، شاگردان خواهند نوشت.» مدعوین نیز هر یک چیزی نشان می‌دادند که اسم آن‌ها نوشته می‌شد. سپس سؤال‌هال ساده از شاگردان پرسیده شد. یعنی در تخته سیاه، باغچه‌بان می‌نوشت:«اسم شما چیست؟» فوراً طفل لال جواب آن را می‌نوشت و آنچه نوشته بود می‌خواند و می‌گفت. همچنین می‌نوشت:«احوال شما چطور است؟» طفل لال می‌نوشت خوب است و همان نوشته را با زبان فصیح می‌خواند.»[7]

 

ابوالقاسم فیوضات دان سونرا تبریزده معارف اداره‌سی رئیسی اولان احمد محسنی، بو مدرسه‌نی باغلاتدیردی.

14- 1. تهراندا در به درلیک

جبار باغچه‌بان، تبریزدن قاوولارکن، تهرانا گئتدی. اورادا فعالیته باشلارکن، تهران شهربانی رئیسی درگاهی‌نین امری ایله حبسه سالیندی، ولاکن چوخ تئزلیکله خیرخواه انسانلارین یاردیملاری ایله حبسدن آزاد اولوندو.

15- 1. شیرازا دعوت

شیراز معارف اداره‌سی رئیس‌لیگینه تعیین ائدیلن ابوالقاسم فیوضات، شمسی 1307 ـنجی ایلده باغچه‌بان ـی همین شهره دعوت ائتدی کی اورادا اوشاق باغچه‌سی تأسیس ائتسین. شمسی 1312 ـنجی ایله قده‌ر همین شهرده یاشامیشدیر. اورادا فارس اوشاقلاری اۆچۆن «کودکستان باغچه‌بان» آدلی اوشاق باغچاسی تأسیس و اداره ائتمیشدیر.

اصلینده شمسی 1311 ـنجی ایلین سونلاریندا تهرانا گلدی. بیر سیگار کارخانه‌سیندا ایشه باشلادی. 1312 ـنجی ایلین آذر آییندا «اطلاعات» گۆنده‌لیگینده بیر اعلان چاپ ائدیب. بیرینجی «کارلار مدرسه‌سی‌‌»نی بیر شاگرد ایله تشکیل وئردی. شاگردلر یاواش- یاواش چوخالیب بئش نفره یئتیشدیلر.

16- 1. تهرانا مهاجرت

باغچه‌بان بئش ایل شیرازدا سکونت ائتمیشدیر. اورادادا اوزون مدت قالا بیلمه‌میشدیر و نهایت تهرانا مهاجرت ائتمیشدیر. تهرانا گلمه‌گینی و اورادا فعالیته باشلاماسی باره‌ده یازیر:

«در سال 1312 که از شیراز به تهران آمدم، حتی خرجی یک ماهم را نداشتم. اما از آن جا که به استعداد و درست‌کاری خود اعتماد داشتم، از دست زدن به کارهای تازه، باک نداشتم و امیدوار بودم که بتوانم مشکل زندگی را هر چه زودتر حل کنم، در ابتدا در فکر بودم که یک کودکستان شبانه‌روزی تأسیس کنم. ولی بر خلاف انتظار، موفق نشدم. لذا به فکر تأسیس دبستانی برای تعلیم کر و لال‌ها افتادم و گمان می‌کردم در ابتدا لااقل پنج- شش شاگرد اسم‌نویسی خواهند کرد و پس از مدتی که مردم نتیجه‌ی عمل مرا ببینند به تعداد شاگردان افزوده خواهد شد. اعلان افتتاح دبستان کر و لال‌ها را منتشر کردم ولی با این که هیچ گونه قید و یا شرط سنگینی در آن اعلان وجود نداشت، جز یک دختر به نام سوفیا لبنان، کسی اسم‌نویسی نکرد. پدر همین دختر آقای دکتر لبنان چهار صندلی و یک میز کارکرده به دبستان هدیه کرد و ما با وجود همین یک شاگرد، کلاس خود را دایر کردیم. چند روز بعد، مرد تحصیل‌کرده‌ای که خزانه‌دار کالج آمریکایی‌ها بود و پسر کر و لالی داشت، به کلاس وارد شد. ولی از وضع آن خوشش نیامد. البته او حق داشت. زیرا کلاس محقر و فقیرانه‌ی ما را با مدرسه‌ی دکتر جردن که با دلار آمریکا اداره می‌شد، مقایسه می‌کرد. پس از ایرادگیری از میز و صندلی و وسایل کلاس، به جای این که پیشنهاد کمکی برای اصلاح عیوب دبستان کند، پیشنهاد کرد معلم سرخانه‌ی فرزند او شوم و وعده کرد که اتاق مجهز و پاکیزه‌ای در اختیارم بگذارد و حتی تعهد کرد که چند شاگرد دیگر نیز برایم پیدا کند که در نتیجه اقلاً ماهی سیصد- چهارصد تومان عایدی داشته باشم. پیشنهاد او را نپذیرفتم زیرا من فقط در فکر معاش خود نبودم که استعداد و توانایی‌های خود را در انحصار او قرار دهم. هدف من بسیار بالاتر از این‌ها بود و نقشه‌ی آن را داشتم که پس از توفیق در کار و شناساندن خود به مردم و کسب درآمد کافی، برنامه‌های تربیت معلم را اجرا کنم. به هر حال شخص مذکور پس از ناامید شدن از من به آقای دکتر رضازاده‌ی شفق که استاد دانشگاه بودند متوسل شد. من باز نپذیرفتم و نظر خود را به دکتر شفق اظهار کردم و گفتم:«برنامه‌ی من بسیار وسیع‌تر از این است که معلم سرخانه باشم. من می‌خواهم آموزگار تربیت کنم تا پس از من این دبستان باقی بماند.» دکتر شفق درباره‌ی بلندپروازی‌های من مطالبی اظهار داشت . . . باری تا آخر سال، سه - چهار نفر هم به شاگردانم اضافه شد. پس از هشت ماه . . . جشن امتحانی برای این شاگردان فراهم شدو از وزیر فرهنگ وقت و مدیران کل و عده‌ای از رجال، دعوتی به عمل آمد. آقای وزیر از مشاهده‌ی درس و امتحان بچه‌های لال بسیار متعجب شد و مقرر کرد از همان تاریخ، ماهانه چهل تومان به دبستان اعانه داده شود. البته در سال اول که آغاز کار بود فوق العاده در مضیقه بودم. ولی از سال‌های بعد که به تدریج از طرفی به اعانه‌ی وزارت فرهنگ و از طرف دیگر به تعداد شاگردان افزوده می‌شد هر سال نسبت به سال قبل، کار دبستان رو به بهبودی می‌رفت.»[8]

17- 1. فلک الافلاک حبس‌خاناسی

ایراندا باش وئرن 28 مرداد آمریکایی کودتادان سونرا، جبار باغچه‌بان شاه رژیمی طرفیندن توتولوب، تحت نظر فلک الافلاک قلعه‌سینه گؤندریلدی. لاکن او، اؤزۆنۆ تام گناه‌سیز و حسابی پاک آدلاندیریردی و سیاستدن قیراقدا اولماغینا تأکید ائدیردی.

بیر یئرده دئییر:

پاک است حسابم که چنین بی‌باکم،

بردند اگرچه فلک الافلاکم.

از کشته شدن چه باک، آمال دلم،

مانند گلی سبز شود از خاکم.

18- 1. اؤلۆمۆ

میرزا جبار عسکرزاده باغچه‌بان، شمسی 1345 ـنجی ایلده تهراندا وفات ائتدی و اورادادا دفن ائدیلدی. اونون اؤلۆمۆ ایله علاقه‌دار ادبی و تربیه‌وی محفل‌لر، نشریه‌لر و ییغینجاقلار یاس توتدولار. یئری بوش گؤرۆنن مبتکر، جان یاندیران، لیاقتلی و اؤلکه‌میزین تعلیم و تربیه دنیاسی‌نین ان بارز سیماسی اۆچۆن خاطره محفل‌لری قورولدو.

آذربایجانلیلار هر زمان اولدوغو کیمی، اونو اۆره‌کلرده و اؤز نیسگیللرینده یاشاتماغا باشلادیلار. نیسگیللرینی ایسه شعرلره یاغدیردیلار. الله اونا غنی- غنی رحمت ائله‌سین.