بینابدان گلن سس
یکشنبه, 14 فروردين 1401
بینابدان گلن سس (مقاله منتشر شده درگاهنامه بناب‌شناسی، شماره ۱)   دکتر ح. م. صدیق  ... ادامه مطلب ...
IMAGE داستان های حماسی کوراوغلو
یکشنبه, 14 فروردين 1401
کوراوغلو   داستان های حماسی کوراوغلو با مقدمه و نظارت فنی دکتر ح. م. صدیق انتشار... ادامه مطلب ...
شماره 12: «مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
«مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری دکتر ح. م. صدیق «مرا... ادامه مطلب ...
پیشگفتاری بر دیوان همای مشکینی
یکشنبه, 14 فروردين 1401
مقدمه   آن چه زیر دست خواننده است، مجموعه ی اشعاری است از شاعری متعهد، متدین و... ادامه مطلب ...
IMAGE اعطای نشان عالی خدمت به دکتر حسین محمدزاده صدیق
پنج شنبه, 30 فروردين 1397
پنجشنبه 17 اسفند 1396 مراسم جشن با شکوه استقلال کانون مردم‌نهاد وکلای دادگستری در... ادامه مطلب ...
IMAGE اهمیت چاپ جدید سنگلاخ در موضوع اشعار ترکی و فارسی
جمعه, 03 دی 1395
(پژوهشنامه‌ی خاورشناسی نسخه (شش‌ماه نامه)، ج 16، ش 42، سال 2016 م.) دوچنت دکتر اسرافیل... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه‌ی شمس نگار با دکتر ح. م. صدیق به مناسبت سال یونس امره
چهارشنبه, 30 فروردين 1396
سؤال اول: با توجه به این که یکی از موارد مورد پژوهشی و کتب منتشره حضرتعالی درحوزه... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه با دکتر ح. م. صدیق، ترکی‌پژوه و محقق خستگی‌ناپذیر
پنج شنبه, 21 مرداد 1395
چندی پیش در آستانه‌ی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (اردیبهشت 1395) مصاحبه‌ای با... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده رامین عسکریان
شنبه, 23 دی 1396
مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده‌ی دکتر رامین عسکریان با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق توسط... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده بهمن پورباقری
چهارشنبه, 20 دی 1396
مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده‌ی بهمن پورباقری (حسرت) در 96 صفحه... ادامه مطلب ...
IMAGE Nəsiminin məzhəb, məslək və milli mənsubiyəti
جمعه, 15 آذر 1398
Qeyd. Dekabrın 5-də Bakıda "Nəsimi 650: haqqın carçısı" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Həmin konferansda Prof.... ادامه مطلب ...
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi
جمعه, 17 آبان 1398
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi   Prof. Hüseyn M. Sədiq – f.e.d Tehran Pedaqoji İnstitutunun pensiyaya çıxmış professoru    ... ادامه مطلب ...
IMAGE کلمه قصار استاد دکتر ح. م. صدیق (در مواجه با بداخلاقان)
شنبه, 04 آبان 1392
در مواجهه با افراد و گروه هایی که هتاکی و بی ادبی و بداخلاقی خط مشی آنان است باید... ادامه مطلب ...
نگرشهای تو زندگی‌ات را رقم می‌زند
جمعه, 11 مرداد 1392
وقتی بشارتی نیست - 50 -  زماني كه انسان متوجه شود راهي كه در زندگي پيش روي او است،... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود دکلمه‌ی غزلی از حکیم محمد فضولی
شنبه, 15 فروردين 1394
شعر فارسی: حکیم ملا محمد فضولی ترجمه ترکی: حسین دوزگون - دکلمه: شاهرخ نخعی حجم: 5... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود موسیقی مکتب مولویه - نی‌نوازی
دوشنبه, 17 آذر 1393
دانلود نی‌نوازی صوفیان مولویه حجم 10 مگابایت DOWNLOAD برای موارد بیشتر اینجا کلیک... ادامه مطلب ...
IMAGE ترجمه‌ی منظوم ترکی چند شعر امام خمینی (ره)
یکشنبه, 30 فروردين 1394
اشعار امام خمینی (ره) توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق در سالهای  1368 تا 1370 ترجمه... ادامه مطلب ...
IMAGE ابو العلاء معرّی‌نین «فخریّه» قصیده‌سی‌نین تورکجه ترجمه‌سی
پنج شنبه, 29 اسفند 1392
دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346... ادامه مطلب ...
IMAGE حبیب ساهر، حسین دوزگونون باخیشیندا
سه شنبه, 04 ارديبهشت 1397
نعمت مسگری حبیب ساهر چاغداش دورده بلکه ده آذربایجانین ان بؤیوک، ان گوجلو، ان... ادامه مطلب ...
IMAGE تحلیل فولکور در آثار دکتر صدیق (‌از دیدگاه زبان و محتوا) - قسمت دوم
یکشنبه, 14 دی 1393
فاطمه بهرامی صالح قصه های کچل    این مجموعه که به نام دنیای قصه‌ی بچه‌ها چاپ شده... ادامه مطلب ...
IMAGE مشروطیت دؤنمینده فعالیت گؤسترن نسیم شمال
پنج شنبه, 16 مرداد 1393
دکتر ح. م. صدیق ملک الشعرای بهار بیر شعرینده دئییر: احمدای سید اشرف خوب بود،... ادامه مطلب ...
IMAGE یک روز در خاف (سفرنامه) قسمت چهارم
چهارشنبه, 11 تیر 1393
دکتر ح. م. صدیق فولکلورپژوه خافی دوستان همراه، عصر ساعت 7 از نگهبان موزه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE مخزن الاسرار نظامی با ترجمه‌ی منظوم ترکی ابوالفضل حسینی (حسرت)
سه شنبه, 07 بهمن 1393
مثنوی «مخزن الاسرار» اثر نظامی گنجوی با ترجمه‌ی منظوم ترکی «دکتر سید ابوالفضل... ادامه مطلب ...
IMAGE منتخب الخاقانی فی کشف حقایق عرفانی (بیرینجی بؤلوم)
یکشنبه, 26 آبان 1392
مولف: ملا عبدالله زنوزی - تورکجه‌یه چئویرن: دکتر حسین محمدزاده صدیق. اؤن سؤز... ادامه مطلب ...
IMAGE سخنرانی دکتر ح. م. صدیق پیرامون ادبیات عاشیقی آذربایجان در فرهنگسرای مهر
شنبه, 25 مهر 1394
فرهنگسرای مهر در اولین جلسه سلسله برنامه های جستاری در موسیقی به بررسی تخصصی... ادامه مطلب ...
IMAGE سنگلاخ، گنجواژه‌ی امیر علیشیر نوایی
شنبه, 25 بهمن 1393
متن سخنرانی دکتر حسین محمدزاده صدیق در همایش امیر علیشیر نوایی. مشهد مقدس،... ادامه مطلب ...
سالشمار زندگی استاد شهریار
شنبه, 12 مرداد 1392
در این جا سالشمار زندگی و حیات ادبی شهریار را بر کتاب می‌افزایيم. این سالشمار را... ادامه مطلب ...
شهريار و بولود قاراچورلو سهند
شنبه, 12 مرداد 1392
مقاله‌ی «شهریار و سهند» درباره‌ی روابط ادبی شهریار با حماسه‌پرداز بلندآوازه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE «خسرو و شیرین» نظامی و «فرهاد و شیرین» امیر علیشیر نوایی
یکشنبه, 06 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق («سهند» هفته‌لیگیندن بیر قطعه- سال 1374) هفته‌لیگیمزده «نظامی... ادامه مطلب ...
IMAGE مراغه‌لی اوحدی و تبریزلی صائب
پنج شنبه, 03 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق (سهند هفته‌لیگی‌نین ادبی یازیلاری - چهارشنبه 17 خرداد 1374- شماره 257)... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - بئشینجی درس
شنبه, 12 مرداد 1392
تک هجالي قوشغولار  بئله‌ليکله بحث لريميزده شعريميزين جوت هجالي قاليبلاري‌نين... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - دؤردونجو درس
شنبه, 12 مرداد 1392
جوت هجالي اؤلچولو شعرلرده دوراقلار جدولي  1.     دؤرد هجالي اؤلچو: 2+2 1+3 3+1  ... ادامه مطلب ...
شرح منظوم چهل کلام
جمعه, 08 مرداد 1400
شرح منظوم چهل کلام (سروده ی حریمی) (شاعر قرن ۱۲)   هدیه ی دکتر صدیق در آستانه ی عید... ادامه مطلب ...
حسین دوزگونون شعری (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه)
شنبه, 23 فروردين 1393
دوغوم (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه) - 1 – اَشْهَدُ اَنَّ عَلیًّ وَلیُّ الله... ادامه مطلب ...
IMAGE عکس دسته جمعی اختتامیه همایش علیشیر نوایی
سه شنبه, 28 بهمن 1393
دکتر ح. م. صدیق عضو هیئت علمی همایش امیر علیشیر نوایی (دانشگاه فردوسی مشهد، بهمن 1393)... ادامه مطلب ...
IMAGE گزارش تصویری از کنگره جهانی جاده ابریشم در دانشگاه استانبول
جمعه, 10 آبان 1392
استاد دکتر صدیق روز پنجشنبه عصر پس از پایان کنگره جهانی جاده ابریشم واقع در... ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم- دانشگاه مدنیت استانبول
چهارشنبه, 15 آبان 1392
لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم دانشگاه مدنیت استانبول آبان ماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر هشتمین کنگره تورکولوژی دانشگاه استانبول
چهارشنبه, 17 مهر 1392
لوح تقدیر هشتمین کنگره جهانی تورکولوژی به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق مهرماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE معرفی کتابخانه دکتر حسین محمدزاده صدیق
جمعه, 11 مرداد 1392
كتابخانه‌ی وقفی استاد، كتابخانه‌ای است كه بنیانش از سال 1334 شكل گرفت. یعنی از... ادامه مطلب ...
شماره 12: نیمه پنهان هستی
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
به یاد استاد ناظر بیوک ملایی عقل ورق ورق بگشت، عشق به نکته یی رسید / طائر زندگی برد... ادامه مطلب ...
شماره 12: ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران   زنده یاد یحیی شیدا شاعر، ادیب و روزنامه نگار... ادامه مطلب ...

Qeyd. Dekabrın 5-də Bakıda "Nəsimi 650: haqqın carçısı" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Həmin konferansda Prof. Dr. Hüseyn Düzgün aşağıda yazılan məruzə ilə iştirak edib.

 

 

Nəsiminin məzhəb, məslək və milli mənsubiyəti

 

Prof. Dr. H. M. SƏDİQ

 

Nəsiminin yaşadığı dövrdə, İslam dünyasında Mütləq varlıq, Allahın subuti və zati sifətləri, əsma-i hüsna, təcəlli, donbadon və bu kimi mübahisələr doğuran sözlər qızqın şəkildə ortaya çıxmışdı. Ona görədə Quran-i Kərim ayələri cürə- cürə yorumlar və təfsirlərə uğramışdı. Çəşitli təriqətlər yaranırdı vəya mistik təriqətlər biri birinə meydan oxuyurdu. Hər kəs isə bir təriqət seçirdi.

Bu təriqətlərin oluşundə, İslami məzhəblər arasında Şiə məzhəbimizin dahada çox payı olmuşdur. Yaranan təriqətlər arasında isə, Hurufilik dahada qabarıq durumda idi. Bu təriqət ərkani doğru olaraq Quran əsasında qurulmuşdur. Odur ki hurufi məsləkinə bağlı olan Nəsimiyi başqa təriqətlərə mənsub olan sufilərə bənzətmək olamz. O, Mənsur Həllac kimi səmimi və sadiq bir fateh fədakar kimi parladı. Şerlərin oxuyanda onun doğru- düzgünlük və səmimiliyinə heyran olmaya bilmirsən.

Hurufiliyə çeşitli gözlüklərlə baxanlar olmuşlar. Həttə bu məsləyi ateistik vəya materyalist bir fəlsəfə qolu hesab edənlərə raslanırıq. Lakin mən bu düşüncə istiqamətini Qurandan qalxan bir dalğa kimi dəyərləndirməkdəyəm. Bu məsləki Pantheismə bağlayan batı araştırmacılar, İslmi irfanda olan Varlıq Bütövlüğü وحدت وجود və təcəlli köklərindən xəbərsidirlər.

Burada Pantheism yox Panentheism düşüncəsi vardır.

Nəsimi deyir: Həqtəala yeganə və mütləq varlıqdır, Masiva isə, onun təcəlli və şəni hesab olur. Varlıqda olan bütün hər şey Allah təcəllisi ilə varolmuşlar. Necə ki işığın göy qurşağı üzrə təcəllisi, onda çəşitli boyaların zahir olmasına səbəb olar. Halbuki bu boyalar zatən yoxdurlar, təbiətdə və varlıq aləmindədə hər şey göy qurşağı boyaları kimidir onlar fanidirlər və yalnız əzəl feyzindən varolmuşlar, kəsərat hesab olunurlar. Nəsimi həqtəala zatını vəhdət adlandırır kəsəratı isə güzgüdə olan yansımalar dəyərləndirir. Hər şeyi “ilah” sayır və lailahəilləllah deyərkən bütün ilahları varlıq heysiyətindən yoxsul bilir və onların varlığının Allahdan axıb gəlməsini dilə gətirir. Və lakin hər nəyə baxdıqda onu Allahın nuru və təcəllisi hesab edir. Şeyx Məhmud Şəbüstəri demişkən:

مسلمان گر بدانستی که بت چیست،

یقین کردی که دین در بت پرستی‌ست.

Nəsimi isə dəfələr kəsəratı güzgüdə olan yansımaya bənzətmişdir:

Surət-i kəsrətlə olmuş muxtəlif,

Cümləsinin zatı budur çün əlif (s. 400)

Vəya:          

              [1] لی مع الله məqam-ı vəhdətdir,

Əhl-i kəsrət nə bilsin anı nəhal (s. 409)

 

 Demek istəyir ki Allah ilə xəlvət etmək yalnız kamil insana nasib olar. Kamil insan nəzəriyyəsinə sıx bağlı olan Nəsimi, əzəli feyz qaynağından yararlanma və Allaha ulaşma yolunu yalnız مَن عَرَفَ نَفسَه فَقَد عَرَفَ رَبَّه  məqamında bilir. Özün tanımanı Allah tanıma rüknü sayır:

 

مَنْ عَرَفَ بو نفس اۆچۆن گلدی خطاب صورته،

سرّیله سئیر ائتمگه، اۏرتادا بو خبر نه‌دیر(ص 188).

*

مَنْ عَرَفَ، چون اوخودون تانرېنې تانېدېن ایسته،

اؤزۆنۆ بیل کی تانرېدان ذاتېناوار مناسبت (ص 220)

*

کیم کی بیلدی مَنْ عَرَف داتېنی،

باخدې گؤردۆ، اۏخودو آیاتېنی،

حق تعالی‌نېن صفاتېدېر بولار،

کندی‌نین نطقۆ و ذاتیدیر بولار. (ص 400)

*

حقّه اولاش و عارف اۏل، عارف،

مَنْ عَرَف سیرریله بولدو کمال. (ص 409)

*

گر مَنْ عَرَف سیررینه ایریشمز اۏلورسان،

جهل ایله قالېرسان، داها عرفان اۏلامازسان. (ص 514)

*

مَنْ عَرَفَ حُکمیله گر نفسینی بیلمیه‌سن،

حق بیلر سندن آیېرماز کیمسه حیوان صورتین. (ص 518)

ایچدیم بو کوثر باده‌سین، بولدوم ولایت بی‌بیان،

توتدوم ولایت جاده‌سین، اثنی عشر اۏلدو عیان. (ص 162)

 

Nəsimidə olan Panentheism batı dunyasının Pantheismi ilə yerdən göyə fərqlidir. O, materyanı Allah bilmir, bəlkə mateyadada Allahı gəzir və Həqtəalanı izləyir. O, təriqətə bağlanmış vəlakin şəriət əmri ilə:

 

Şəriət əmrini mürşüd edən təriqətə gir

Kim ol təriqət ilə sən içəsən ab-ı həyat (s. 158)

 

Bu iddiada onun inandığı Hurufiyə təriqəti, şəriət əmrini mürşüd etmişdir.

Nəsimi Quran ayələri arasından ən azı 200 ayəni təkrarən Türkcə divanına salmışdır. Bu divanda 500-dən ziyadə Quran təlmihləri vardır. Mən iddia edirəm ki Nəsiminin divanını yaxşı oxuyub başa düşən hər kəs, Quran-i kərimin 50 faizin oxuyub anlamış kimi olaçaq.

Nəsimi bir dənizdir ki hər kəs öz ləyaqəti və bacarığı qədər ondan nuş edəbilir. Onun divanında meyxanə, xərabat, fəqr, kəşfü kəramat, qələndər, mərfət, məlamət, tələb, şahid, xumxanə və bu kim mistik terminlər simvolik mənalarda işlənmişlər. Onun yanı sıra Hurufilər tərəfindən açılan hərflərin rəmzləri də dəfələr zikr edilmişdir:

 

اۏتوز ایکی حرف کیم حقّین کتابیدیر یۆزۆن،

اۏخو اۏل حرفی درست و سرّ ما اوحی[2]‌یی گؤر. (ص 253)

*

اۏتوز ایکی منزلی وار ائلی‌نین،

یئتمیش اۆچ دۆرلۆ مقامی یۏلونون.

بو مقامی حق ایلن حاجی بیلر،

بو کلامی فرقه‌ی ناجی بیلر. (ص 400)

*

اۏ توز ایکن حروف اۏلدو وصالېن،

وصالېندېر، وصالېندېر، ای والله! (ص 369)

İslami irfan öyreminçe Vəhdətdə məkan və zaman yoxdur. Nəsimi vəhdəti bir dənizə bənzədir və kəsəratı dənizin damlaları hesab edir: Allahı könül dənizinə bənzədir:

بحر محیط ایمیش کؤنۆل، یۏخدور اۏنون کناره‌سی،

لعل ایله سلسبیل ایمیش آب ایله سنگ خاره‌سی.

فانی مطلق اۏلموشام، حق ایله‌یم، حق اۏلموشام،

کیم کی حقی دیلر، بودور چاره‌سی، ایشته چاره‌سی! (ص. 386)

O, Fəzl-ul lahı kamil insan bilir və onu “Bəhr- zat” ın bir danə gövhəri sayır:

مرحبا! ای بحر ذاتېن گؤوهر یکدانه‌سی،

شمع وحدتدیر جمالېن، کُنْ فَکان پروانه‌سی. (ص. 386)

Yəni onu Allah yox bəlkə Həqtəalanın bəhr-ı zatında olan bir gövhər adlandırır.

Fəna mülkünü isə həman dəniz bilir və özünə xitab edir.  کن فکان dan məqsəd isə bütün varliq alamidir.

بحر فنادا فانی اۏل گؤرکی نه خوش حیات اۏلور،

آب حیات ایمیش فنا، گرچه آدې ممات اۏلور. (ص 183)

Görünür ki o, insanı və bəlkə bütün kəsəratı, vəhdətə bağlı sayır və vəhdətə ualşmasını diləyir. Onun vəhdət-i Vucud ya Panentheismi bundan başqa bir şey deyildir.

O, Allahı belə vəsf edir:

ذاتېنا کیمسه ایرمز، وصفینی کیمسه بیلمز،

ذات و صفات ایله‌سن، باقی و جاودانسان.

ای مایه بخش اشیاء، سنسن نهان و پیدا،

هم رازق خلایق، هم هالک زمانسان.

ای مدعی! سن آنېن محروم سان دمیندن،

آنداندېرېر کی هر دم دربند این و آنسان. (ص. 352)

Nəsimi insanın Allah zatına irişməsini olası bilir və belə bir insanı kamil insan adlandırır:

ذاتې‌نېن عینی‌دیر آللاهېن صفاتی، ای بشر!

لاکن اۏل بیلدی بو رمزی، کیم ایریشدی ذاتېنا. (ص. 208)

O, Fəzli, Allah saymır, bəlkə onu Allahın fəzli bilir:

آللاهېن فضلی بیزه اۏلدو بشیر،

بشّروا بالمغفره اجرٌ کبیر. (ص 480)

Onu Allahın fəzlinin seçgin məzhəri hesab edir:

فضل رب العالمین‌نین برگزیده مظهری،

عالِم علم الهی، کاشف قُل انّما.

Yeni kəhf suresinin 110-ci ayasinə işare edir:

 

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكمْ يُوحَی إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ وَاحِدٌ فَمَن كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً

Demək isteyer ki Fəzl-ul lah Nəimi bizim kimin bir bəşərdir ve yalnız onda təcəlli vardir və Allah ona fəzl göstərmişdir və hər zaman onu Fəzl-i Həq adlandırır.

 

 

[1] لِیْ مَعَ اللّهِ وَقْتٌ لَا یَسَعُنِیْ فِیْهِ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَلَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ

[2] اتْلُ‌ مَا أُوحِيَ‌ إِلَيْکَ‌ مِنَ‌ الْکِتَابِ‌ وَ أَقِمِ‌ الصَّلاَةَ إِنَ‌ الصَّلاَةَ تَنْهَى‌ عَنِ‌ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ‌ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ‌ يَعْلَمُ‌ مَا تَصْنَعُونَ‌