بینابدان گلن سس
یکشنبه, 14 فروردين 1401
بینابدان گلن سس (مقاله منتشر شده درگاهنامه بناب‌شناسی، شماره ۱)   دکتر ح. م. صدیق  ... ادامه مطلب ...
IMAGE داستان های حماسی کوراوغلو
یکشنبه, 14 فروردين 1401
کوراوغلو   داستان های حماسی کوراوغلو با مقدمه و نظارت فنی دکتر ح. م. صدیق انتشار... ادامه مطلب ...
شماره 12: «مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
«مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری دکتر ح. م. صدیق «مرا... ادامه مطلب ...
پیشگفتاری بر دیوان همای مشکینی
یکشنبه, 14 فروردين 1401
مقدمه   آن چه زیر دست خواننده است، مجموعه ی اشعاری است از شاعری متعهد، متدین و... ادامه مطلب ...
IMAGE اعطای نشان عالی خدمت به دکتر حسین محمدزاده صدیق
پنج شنبه, 30 فروردين 1397
پنجشنبه 17 اسفند 1396 مراسم جشن با شکوه استقلال کانون مردم‌نهاد وکلای دادگستری در... ادامه مطلب ...
IMAGE اهمیت چاپ جدید سنگلاخ در موضوع اشعار ترکی و فارسی
جمعه, 03 دی 1395
(پژوهشنامه‌ی خاورشناسی نسخه (شش‌ماه نامه)، ج 16، ش 42، سال 2016 م.) دوچنت دکتر اسرافیل... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه‌ی شمس نگار با دکتر ح. م. صدیق به مناسبت سال یونس امره
چهارشنبه, 30 فروردين 1396
سؤال اول: با توجه به این که یکی از موارد مورد پژوهشی و کتب منتشره حضرتعالی درحوزه... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه با دکتر ح. م. صدیق، ترکی‌پژوه و محقق خستگی‌ناپذیر
پنج شنبه, 21 مرداد 1395
چندی پیش در آستانه‌ی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (اردیبهشت 1395) مصاحبه‌ای با... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده رامین عسکریان
شنبه, 23 دی 1396
مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده‌ی دکتر رامین عسکریان با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق توسط... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده بهمن پورباقری
چهارشنبه, 20 دی 1396
مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده‌ی بهمن پورباقری (حسرت) در 96 صفحه... ادامه مطلب ...
IMAGE Nəsiminin məzhəb, məslək və milli mənsubiyəti
جمعه, 15 آذر 1398
Qeyd. Dekabrın 5-də Bakıda "Nəsimi 650: haqqın carçısı" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Həmin konferansda Prof.... ادامه مطلب ...
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi
جمعه, 17 آبان 1398
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi   Prof. Hüseyn M. Sədiq – f.e.d Tehran Pedaqoji İnstitutunun pensiyaya çıxmış professoru    ... ادامه مطلب ...
IMAGE کلمه قصار استاد دکتر ح. م. صدیق (در مواجه با بداخلاقان)
شنبه, 04 آبان 1392
در مواجهه با افراد و گروه هایی که هتاکی و بی ادبی و بداخلاقی خط مشی آنان است باید... ادامه مطلب ...
نگرشهای تو زندگی‌ات را رقم می‌زند
جمعه, 11 مرداد 1392
وقتی بشارتی نیست - 50 -  زماني كه انسان متوجه شود راهي كه در زندگي پيش روي او است،... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود دکلمه‌ی غزلی از حکیم محمد فضولی
شنبه, 15 فروردين 1394
شعر فارسی: حکیم ملا محمد فضولی ترجمه ترکی: حسین دوزگون - دکلمه: شاهرخ نخعی حجم: 5... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود موسیقی مکتب مولویه - نی‌نوازی
دوشنبه, 17 آذر 1393
دانلود نی‌نوازی صوفیان مولویه حجم 10 مگابایت DOWNLOAD برای موارد بیشتر اینجا کلیک... ادامه مطلب ...
IMAGE ترجمه‌ی منظوم ترکی چند شعر امام خمینی (ره)
یکشنبه, 30 فروردين 1394
اشعار امام خمینی (ره) توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق در سالهای  1368 تا 1370 ترجمه... ادامه مطلب ...
IMAGE ابو العلاء معرّی‌نین «فخریّه» قصیده‌سی‌نین تورکجه ترجمه‌سی
پنج شنبه, 29 اسفند 1392
دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346... ادامه مطلب ...
IMAGE حبیب ساهر، حسین دوزگونون باخیشیندا
سه شنبه, 04 ارديبهشت 1397
نعمت مسگری حبیب ساهر چاغداش دورده بلکه ده آذربایجانین ان بؤیوک، ان گوجلو، ان... ادامه مطلب ...
IMAGE تحلیل فولکور در آثار دکتر صدیق (‌از دیدگاه زبان و محتوا) - قسمت دوم
یکشنبه, 14 دی 1393
فاطمه بهرامی صالح قصه های کچل    این مجموعه که به نام دنیای قصه‌ی بچه‌ها چاپ شده... ادامه مطلب ...
IMAGE مشروطیت دؤنمینده فعالیت گؤسترن نسیم شمال
پنج شنبه, 16 مرداد 1393
دکتر ح. م. صدیق ملک الشعرای بهار بیر شعرینده دئییر: احمدای سید اشرف خوب بود،... ادامه مطلب ...
IMAGE یک روز در خاف (سفرنامه) قسمت چهارم
چهارشنبه, 11 تیر 1393
دکتر ح. م. صدیق فولکلورپژوه خافی دوستان همراه، عصر ساعت 7 از نگهبان موزه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE مخزن الاسرار نظامی با ترجمه‌ی منظوم ترکی ابوالفضل حسینی (حسرت)
سه شنبه, 07 بهمن 1393
مثنوی «مخزن الاسرار» اثر نظامی گنجوی با ترجمه‌ی منظوم ترکی «دکتر سید ابوالفضل... ادامه مطلب ...
IMAGE منتخب الخاقانی فی کشف حقایق عرفانی (بیرینجی بؤلوم)
یکشنبه, 26 آبان 1392
مولف: ملا عبدالله زنوزی - تورکجه‌یه چئویرن: دکتر حسین محمدزاده صدیق. اؤن سؤز... ادامه مطلب ...
IMAGE سخنرانی دکتر ح. م. صدیق پیرامون ادبیات عاشیقی آذربایجان در فرهنگسرای مهر
شنبه, 25 مهر 1394
فرهنگسرای مهر در اولین جلسه سلسله برنامه های جستاری در موسیقی به بررسی تخصصی... ادامه مطلب ...
IMAGE سنگلاخ، گنجواژه‌ی امیر علیشیر نوایی
شنبه, 25 بهمن 1393
متن سخنرانی دکتر حسین محمدزاده صدیق در همایش امیر علیشیر نوایی. مشهد مقدس،... ادامه مطلب ...
سالشمار زندگی استاد شهریار
شنبه, 12 مرداد 1392
در این جا سالشمار زندگی و حیات ادبی شهریار را بر کتاب می‌افزایيم. این سالشمار را... ادامه مطلب ...
شهريار و بولود قاراچورلو سهند
شنبه, 12 مرداد 1392
مقاله‌ی «شهریار و سهند» درباره‌ی روابط ادبی شهریار با حماسه‌پرداز بلندآوازه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE «خسرو و شیرین» نظامی و «فرهاد و شیرین» امیر علیشیر نوایی
یکشنبه, 06 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق («سهند» هفته‌لیگیندن بیر قطعه- سال 1374) هفته‌لیگیمزده «نظامی... ادامه مطلب ...
IMAGE مراغه‌لی اوحدی و تبریزلی صائب
پنج شنبه, 03 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق (سهند هفته‌لیگی‌نین ادبی یازیلاری - چهارشنبه 17 خرداد 1374- شماره 257)... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - بئشینجی درس
شنبه, 12 مرداد 1392
تک هجالي قوشغولار  بئله‌ليکله بحث لريميزده شعريميزين جوت هجالي قاليبلاري‌نين... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - دؤردونجو درس
شنبه, 12 مرداد 1392
جوت هجالي اؤلچولو شعرلرده دوراقلار جدولي  1.     دؤرد هجالي اؤلچو: 2+2 1+3 3+1  ... ادامه مطلب ...
شرح منظوم چهل کلام
جمعه, 08 مرداد 1400
شرح منظوم چهل کلام (سروده ی حریمی) (شاعر قرن ۱۲)   هدیه ی دکتر صدیق در آستانه ی عید... ادامه مطلب ...
حسین دوزگونون شعری (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه)
شنبه, 23 فروردين 1393
دوغوم (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه) - 1 – اَشْهَدُ اَنَّ عَلیًّ وَلیُّ الله... ادامه مطلب ...
IMAGE عکس دسته جمعی اختتامیه همایش علیشیر نوایی
سه شنبه, 28 بهمن 1393
دکتر ح. م. صدیق عضو هیئت علمی همایش امیر علیشیر نوایی (دانشگاه فردوسی مشهد، بهمن 1393)... ادامه مطلب ...
IMAGE گزارش تصویری از کنگره جهانی جاده ابریشم در دانشگاه استانبول
جمعه, 10 آبان 1392
استاد دکتر صدیق روز پنجشنبه عصر پس از پایان کنگره جهانی جاده ابریشم واقع در... ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم- دانشگاه مدنیت استانبول
چهارشنبه, 15 آبان 1392
لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم دانشگاه مدنیت استانبول آبان ماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر هشتمین کنگره تورکولوژی دانشگاه استانبول
چهارشنبه, 17 مهر 1392
لوح تقدیر هشتمین کنگره جهانی تورکولوژی به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق مهرماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE معرفی کتابخانه دکتر حسین محمدزاده صدیق
جمعه, 11 مرداد 1392
كتابخانه‌ی وقفی استاد، كتابخانه‌ای است كه بنیانش از سال 1334 شكل گرفت. یعنی از... ادامه مطلب ...
شماره 12: نیمه پنهان هستی
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
به یاد استاد ناظر بیوک ملایی عقل ورق ورق بگشت، عشق به نکته یی رسید / طائر زندگی برد... ادامه مطلب ...
شماره 12: ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران   زنده یاد یحیی شیدا شاعر، ادیب و روزنامه نگار... ادامه مطلب ...

از آن جا که یکی از کشفیات مهم زندگی استاد دکتر صدیق، کشف قسمتهایی از کتاب قارا مجموعه از تقریرات شیخ صفی الدین اردبیلی است، نقدها و سخنان فراوانی در این زمینه نگاشته شد. در زیر یکی از مقالات را که به محتواکاوی کتاب قارا مجموعه پرداخته است، قرار دادیم:

رساله «عقاید اولیاء سبعه»؛ ستاره‌ای درخشان از منظومه قارامجموعه

سید حیدر بیات

قارا مجموعه همانگونه که استاد صدیق نیز مرقوم فرموده‌اند مجموعه‌ای از عقاید مشایخ صوفیه در شمال غرب کشور است که بعد از قرن هفتم و هشتم هجری توسط مشایخ یا مریدان نگارش یافته‌اند و نام این مجموعه با شیخ صفی پیوند خورده است. در واقع قارامجموعه در عین حال که یک مکتب عرفانی است اما یک جریان ادبی نیز محسوب میشود که حتی میشود نام سبک ادبی مثلا سبک نثرنویسی قارامجموعه یا نوع ادبی یا حتی یک جریان ادبی را بر آن اطلاق کرد که در حدود هشتصد سال اخیر به ظهور رسیده است و حتی اکنون نیز میشود سراغ آن را در برخی از از تکیه‌های صوفیه مربوط به علویان گرفت که ورد زبان صوفیان و مریدان این خانقاه‌هاست. باری نگارنده ترجیح میدهد که نام آن را منظومه قارا مجموعه بگذارد که ستارگان درخشانی را در آسمان ادبیات آذربایجان پدید آورده است که علاوه رسالات منثور معرفی شده و نشده آن باید دیوان ترکی شاه اسماعیل خطائی، عاشیق قربانی و حتی بخشهایی از آثار کسانی چون حکیم تیلیم‌خان ساوه‌ای و غریبی منتشاء اوغلو و دیگران را در طول این مجموعه پژوهش و بررسی نمود البته ما هنوز در آغاز این راه قرار داریم و بسیاری از نسخه‌های خطی مربوط به این جریان مذهبی ادبی به صورت مخطوط در انتظار پِژوهشگران هستند و در واقع کار پژوهش قارامجموعه با انتشار کتاب قارامجموعه استاد دکتر صدیق کلید میخورد و به هیچ وجه پایان نمی‌پذیرد. ضمن تشکر از زحمات بسیار حضرت استاد دکتر صدیق و نیز همکاران و یاوران ایشان از جمله آقای محمد صادق نائبی که از ابتدای کار عصای دست استاد بودند و نیز آقای داوود بهلولی که برگردانی از رساله‌های چاپ شده مجموعه را به فارسی ارائه کردند و در واقع گام بسیار مهمی در شناساندن قارامجموعه به مجامع علمی کشور توسط ایشان برداشته شد، بار دیگر متذکر میشوم که قارا مجموعه پژوهی در آغاز راه قرار دارد و کار سترگ استاد صدیق باید توسط پژوهشگران تازه نفس ادامه یابد. نگارنده نیز خود را موظف میدانم که در این راه قدمی هر چند کوچک بردارم و در همین راستا از یکسال پیش نسخه‌ای از نسخ متعلق به قارا مجموعه‌ را که در جزء کارهای آقای صدیق به چاپ نرسیده است به دست آورده و برای معرفی و تصحیح و در نهایت نشر آن تلاش می‌کنم. مقاله این جانب نیز به معرفی همین نسخه خطی اختصاص یافته است. 

نام کتاب: 
عقاید اولیاء سبعه 
(یئددی اولیالر اینامی – عقاید اولیاء هفتگانه)

مشخصات نسخه:
نسخه منحصر به فردی از این کتاب که بصورت مذهب در کتابخانه خطی آستان قدس به شماره 204 نگهداری می شود. این کتاب جِزء کتابهای دارلسلطنه اصفهان بوده است، که بعد از سقوط خاندان صفویه این مجموعه به دست نادر شاه افشار می افتد و نادر شاه افشار آن را به همراه 700 جلد کتاب دیگر از کتب دارلسلطنه اصفهان، در سال 1145 به کتابخانه آستان قدس هدیه می کند.
نویسنده کتاب: سلطان محمود بن سلطان برهان الدّين بن شيخ جمال الدين قطب الاولياء شيخ زاهد
به درخواست فرزند خود ملك طيفور نوشته است. همانگونه که از متن معلوم میشود نویسنده سلطان محمود بن سلطان برهان الدین نوه پسری شیخ زاهد گیلانی است. از حیات مولف خبر نداریم اما باید معاصر ابن بزاز اردبیلی مولف صفوه الصفا باشد که به نوشته آقا بزرگ تهرانی در الذریعه در سال هشتصد هجری وفات کرده است. (الذریعه ج 23 ص 239) چرا که مولف این کتاب با سه واسطه به شیخ زاهد گیلانی میرسد و اگر فاصله هر نسل را بین 25 تا سی سال حساب کنیم احتمالا مولف در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم زنده بوده است.
کتاب این مولف به دلایلی که برما مشخص نیست همراه سایر نسخ قارامجموعه در تاریخ رسمی به فراموشی سپرده شده‌اند اما صفوه الصفا یک بار در زمان شاه طهماسب صفوی خلاصه شده است و موسوعه مؤلفی الامامیه از تلخیص آن به امر شاه طهماسب صفوی خبر میدهد: «اعده با مر شاه طهماسب صفوی، موسوعه مولفی الامامیه ج 2 ص 245»
به هر حال قدر مسلم اینست که نویسنده این کتاب یکی از مشایخ طریقت صفویه است و مولف نامی بر کتاب خود ننهاده است و بعدها توسط مریدان این نام شیوع یافته است و مولف عقاید خود را نیز به همراه شش شیخ تن از اولیاء دیگر بیان کرده است که با عقاید خودش عقیده هفت تن مطرخ میشود و اینکه نام کتاب به اولیاء سبعه مشهور شده است نشان عظمت مولف کتاب است.

آغاز کتاب:
«شكر و سپاس و ستايش اول خالق قديمه كي موجود واحد و احد و حيّ و عليم و سميع و بصير و مريددور اؤز ذات مبارك شريفيلن مستغني‌دور قامو اشيادين و منزّه وارودور قامو عيبلر و نقصانلردين اوّلي كه اونيك اوّلي يوق و آخري‌دور كه اوننگ آخري يوق و ظاهري دور كه اوندين بلّو و يوقارو دگول هيچ شئي و باطني دور كه اوندين اوزگه هيچ شئي دگول شئيئيّت حقيقي ايلن ايره لودور وارلوقي قامو قبليت لردين ازل الآزال و سونكره لوقي بعديت لردين ابد الآباد»

انجام کتاب:
«و اول حضرتینگ نفعی و فایده‌سی یئتیشور قامو خلقه ظهورننگ زمانینده ایله کی گون طلوعی وقتینده فایده‌سی یئتیشور قامو اشیاییه و و غیب زمانینده فایده‌سی یئتیشور ایله کیم گون بولوگونده قویاشینک نفعی یئتیشور. و قامویه ضروردور اول حضرتی بو اوصافیلن تانوماق و قامو ایشلارده اول حضرت‌دین استعانت ایستماک، بودور بیزی اعتقادموز اول امام و خلیفه‌یه و قامو ٱتا و آبالارموز و مرشدلارموز اعتقادی و السلام علی من اتبع الهدی.»

زبان کتاب:
این کتاب به شیوه ادبی قدیمی ترکی آذربایجان نگارش یافته است که بعضی از اساتید به آن ترکی اردبیلی نیز اطلاق کرده اند. این شیوه که به زبان متکلمین اردبیلی نزدیکتر است و رابطه ای تنگاتنگ با اردبیلی بودن خاندان شیخ دارد هنوز هم به عنوان یک زبان معیار ادبی در کتابهای مرثیه آذربایجان کاربرد دارد و تقریبا تمام رساله های معرفی شده وابسته به قارامجموعه نیز به همین شیوه نگاشته شده اند. این شیوه همانگونه گفته شد زبان معیار ترکان ایران درگذشته بوده است و نگارنده نسخ مختلفی از کتابهای ترکی را به همین زبان معیار در میان ترکان خراسان، شیراز، اراک و... دیده‌ام.
این شیوه قرابتهای اندکی با ترکی جغتایی دارد از کلمه قویاش به معنی آفتاب مثلا در این نسخه به کرات به کار رفته است. و برخی از اینگ‌ها که در اصطلاح ادبی به آنها غنه گفته میشود و از مختصات ترکی میانه است نیز در این نسخه و ایضا سایر نسخه‌های منظومه قارامنظومه دیده میشود. گفتنی است که این خصیصه هنوز هم در زبان برخی از ایلات قشقایی وجود دارد اما در ترکی آذربایجانی از بین رفته است.

اولیاء سبعه چه کسانی هستند؟

1. شیخ زاهد گیلانی
2. شیخ صفی الدین اردبیلی
3. شیخ جلال الدین
4. شیخ صدرالدین
5. خواجه سلطان علی
6. شیخ برهان الدین
7. محمود بن شیخ برهان الدین

و همانگونه که عرض شد مولف کتاب نیز یکی از این اولیاء محسوب میشود.

سلسله اسناد طریقت صفویه یا زاهدیه و آذربایجانی بودن این طریقت
نکته جالب توجه در سلسله اسناد سلسله صفویه آنست، که این سلسله یک سلسله آذربایجانی است که بزرگان آن به غیر از شیخ زاهد گیلانی همه از تبریز و شهرهای زنجان از قبیل سهرورد و ابهر و سجاس هستند و چنانکه در همین رساله عقاید اولیاء سبعه مذکور است این مشایخ به صورت زیر هستند:
1. شیخ صفوی اردبیلی
2. شیخ زاهد گیلانی
3. سید جمال الدین تبریزی
4. شيخ شهاب الدين محمود تبريزي
5. شيخ ركن الدّين سجاسي زنجانی
6. قطب الدين ابوبكر ابهري زنجانی
7. شيخ ابونجيب سهروردي زنجانی

همانگونه که دیده میشود به جز شیخ زاهد که در حاشیه آذربایجان قرار دارند دونفر نفر از تبریز و 3 نفر دیگر از این اولیاء و مرشدان طریقت از زنجان هستند و بی جهت نیست که میراث گرانقدر این سلسله با زبان ترکی به دست ما رسیده است. در واقع ترکی نویسی نوه شیخ زاهد گیلانی نیز بر این امر مهر تایید میزند و این سلسله به عنوان سلسله ای که زبان ترکی را به عنوان زبان رسمی تبلیغ خود در آذربایجان برگزیده بود مطرح میشود.

تصریح به شیعی بودن طریقت صفویه:
«قارداشلارموز زاهدي و صفوي لردين كه بيزوم مرشدلر عقيده و اعتقادلري حضرت امام العالمين و هادي المرشدين و صي سيّد المرسلين اميرالمومنين عليّ مرتضي عقيده سي دور و شريعتوموز شريعتي دور كه اول حضرت عمل و فتوي ايدوب اَل دين اَلَه اول مقتداي اهل ايمان و توحيددين بيز بي بضاعت لره يتيشوب دور»
ترجمه: "برادران بدانید که عقاید مرشدان ما همان عقاید امام العالمین و هادی المرشدین و وصی سیدالمرسلین امیرالمومنین علی مرتضی است و شریعت ما همان است که آن حضرت بدان فتوا داده و دست به دست گشته و به ما بی بضاعتان رسیده است. "
در این سخن علاوه بر تصریح به شیعی بودن طریقت صفویه از شریعت نیز سخن رفته است و معلوم می کند که سلسله صفویه بر خلاف بعضی دیگر از سلسله‌های دیگر تنها به طریقت بسنده نکرده و به شریعت و احکام الهی از قبیل نماز و روزه و خمس و زکات و... که در کتب فقهی مذکور است پایبند بوده اند.

منتهای این سلسله به امام علی ختم میشود که سلسله جنبان و سرحلقه اکثریت قریب به اتفاق سلسله های طریقت اسلامی اعم از سنی و شیعه است و کمیل بن زیاد نخعی دومین حلقه این سلسله است که صفویان و زاهدیان به او ارادت دارند.

نکاتی دیگر در باره این کتاب
همانگونه که گفته شد اکثر نسخ قارا مجموعه انشای پیران است که به دست مریدان تقریر یافته است اما این نسخه خود نوشته شیخی از مشایخ این سلسله است و به همین جهت این کتاب نسبت به مجموعه های دیگر قارامجموعه که معمولا به بیان نکات عامه فهم می‌پردازند علمی تر و نخبه گراتر است. و در واقع شاید بتوان گفت گزیده‌ای از عقاید مهم فلسفی و کلامی هفت اولیاء که شیخ صفی نیز جزء آنهاست در این کتاب آمده است. و مولف فاضل آن، خود به تمام زیر و بمهای این طریقت آشنا و به کتابهای موجود در این زمینه دسترسی داشته است. اگرچه به جهت اختصار و خلاصه بودن کتاب به هیچ یک از این منابع اشاره نکرده باشد. فهرست نویسان آستان قدس رضوی این کتاب را جزء کتب حکمت خطی دسته بندی کرده اند. فهمیدن بعضی از مطالب این نیاز به آشنایی خواننده با فلسفه و کلام اسلامی دارد. هم از این روی این رساله جِزء کتابهای علمی طریقت صفویه محسوب میشود برای نمونه قسمتی از مطالب آن را که فهمیدن آن نیاز به دانش فلسفه و کلام دارد را دراینجا می‌آوریم:
«عالمي دور كه اونيگ ايلن معلومي اراسنده اوزگه علم و بيلوك يوق قادردور يوق قدرت زايد ايلن بلكه ياراتن و خلق ايدن دور وجود و علم و قدرتي بير و متحد دگول هيچ شئي ايلن نظير و شريكي يوق هيچ وجهيلن بلكه فرد و منفرددور قامو جهتدين و مبرّادور واري اوقشايش و شباهتدين هيچ شئي اوننگ قارشو و مقابلي دگول ياووقدور قامو اشيايه يوق تماس و مكان ايلن ييراقدور قامو اشيادين يوق بعد و مسافت ايلن دگول هيچ شئي ده طول (حلول؟)وجهي ايلن و نه هيچ شئي اونده حلول؟؟ و اتحاد جهتي ايلن جوهر دگول كه اعراض محلي اوله و عرض دگول كه حالّ اوله بلكه جوهر و عرض ياراتان و خلق ايدن دور روح دگول كه آلته محتاج اوله عقل دگول كه محصور و محاط اوله جسم و جسماني دگول كه مركب و محتاج اوله بلكه واري ننگ خالقي و موجدي دور منزّه و مبرّادور نيجه و نيچه دين قادر و محيط دور قامو اشيايه واري ننگ ابتداسي اوندين و رجوعي اونه دور»

ترجمه مختصر این متن چنین است: خداوند عالمی است که بین علم و معلوم او واسطه‌ای نیست و توانا ست بدون قدرت زاید بلکه آفریننده و خالق است و وجود و علم و قدرت او با هیج چیز متحد نیست نظیر و شریک ندارد بلکه فرد و منفرد است از جمیع جهات و مبراست از تمامی شباهتها. هیچ چیز در مقابل او او قرار نمی‌گیرد. به همه اشیاء نزدیک است بدون تماس و بدون قرب مکانی و از همه دور است اما نه با مسافت با هیچ چیز به وجه حلول متحد نیست، جوهر نیست که محل اعراض باشد و عرض نیست که حال باشد بلکه خالق عرض و جوهر است. روح نیست که مرکب و محتاج به آلت باشد (مثل نیاز روح انسان به جسم انسان. بیات) عقل نیست که محصور و محاط باشد و.....
چنانکه معلوم شد فهمیدن تک تک این جمله‌ها و اشارتها نیاز به تفسیر و شرح حکیمان دارد. باری همین رساله علمی که قطعا مربوط به صد سال پیش از تاسیس حکومت صفویه است از راز گسترش تحقیقات فلسفی و کلامی در زمان صفویه پرده برمیدارد که چرا در زمان صفویه به رغم سیطره همه جانبه فقیهان دانش فلسفه از رکود چند صدساله بیرون آمده و بر فضایی که تهافت الفلاسفه غزالی بر جهان اسلام حاکم کرده بود غلبه پیدا می کند. جواب این سوال دقیقا در این کتاب داده شده است و علایق فلسفی شیخ صفی اردبیلی به عنوان مرشدی که حکومت صفویه بر اساس اندیشه ها و آرای او شکل گرفت، بعد از به حکومت رسیدن این خاندان، در این حکومت ظهور می کند و هم از اینروست که به رغم فشار فقهای فلسفه ستیز در این عصر هیچ گزندی به فلاسفه نمیرسد و مجازات ملاصدرا که به زعم فقیهان اعدام بود به تبعید تقلیل می یابد حال آنکه اشخاصی چون شیخ شهاب الدین سهروردی و نسیمی و عین القضات همدانی در خارج از قلمرو صفویه و در حکومتهای قبلی جان خود را به جرم عقاید فلسفی و عرفانی از دست داده بودند. اما در حکومت حاکمان صفوی فلاسفه بزرگی چون میرداماد، ملارجبعلی تبریزی، میرصدرا و دیگران حوزه درسی و پژوهش خود را توسعه داده و آثار گرانقدری از دور جدید نضج و تکامل فلسفه اسلامی ازآنان به جای مانده است که در دوره قاجار نیز همین امر ادامه یافت و در دوره پهلوی با تاسیس دانشگاه تهران و دانشگده معقول و منقول اندیشه فلسفی به عنوان ابزار فارسی پرستی و پهلوی مابی قرار گرفت و ضربه بزرگی بر پیکره فلسفه اسلامی وارد شد، اما در این دوره نیز شاگردان مرحوم بادکوبه ای (باکوئی) از ترکان آنسوی ارس در نجف اشرف به تلاشهای فلسفی خود ادامه دادند که علامه طباطبائی محصول همان مکتب بزرگ است و حوزه علمیه قم از اواخر حکومت پهلوی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تلاشهای مرحوم علامه طباطائی تبریزی دور جدیدی را در تدریس و پژوهش فلسفی در تاریخ شیعه شروع کرد که این تلاشها همچنان در حوزه قم و بعضی شهرستانها ادامه دارد.

سخن فرجامین:
طبیعی است که رساله‌های قارامجموعه که از طرف عده‌ای معروض طعن و انکار شدند با دلایل علمی متقن و به گواهی نسخ خطی این مجموعه که در کتابخانه‌ها پراکنده هستند وجود داشته‌اند و به هیچ وجه قابل انکار نیستند. بخشی از این رسالات به رغم وجود بدخواهان بسیار که سلسله صفویه را همراه با زبان و فرهنگ ترکان ایران نشانه رفته بودند به دست ما رسیده است و بی‌شک نسل جوان و حقیقت جوی ما بخشهای نامکشوف آن را نیز کشف خواهد نمود و صد البته مسلم است که نام حسین محمد زاده صدیق به عنوان کسی که با جرئت تمام تیر سرزنش حاسدان را و طعن طاعنان و ملامت لائمان را به جان خرید، و شوق کعبه حقیقت آنی از دل او به دور نشد و به قول خواجه:
در بیان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم
سرزنشها گر کند خار مغیلان غم مخور

بله، نام حسین محمد زاده صدیق به عنوان آغازگر این راه پرخطر و دشوار همواره در تاریخ ادبیات این مرز و بوم خواهد درخشید.
ضمن تشکر از استاد و شما عزیزان که با حوصله حرفهای اینجانب را شنیدید سخن خود را به پایان می‌برم.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

 

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید