نعمت مسگری
حبیب ساهر چاغداش دورده بلکه ده آذربایجانین ان بؤیوک، ان گوجلو، ان دویغولو، ان دوشونجه‌لی شاعری اولموشدور. اونون شعرلری دیل باخیمیندان اولدوقجا گوجلو اولاراق دوشونجه قایناغی، دویغو کانی‌دیر. آنجاق ساهرین شعرلری چاپ اولمامیش، اؤزو ایسه آدسیز- سان‌سیز قالمیش‌دیر. بونون چئشیدلی نه‌دنلری اولموشدور. بیرینجی‌سی اونون دیلی‌نین آرینمیش اولماسی، ایکینجی‌سی ایسه شعرلری‌نین درین دوشونجه داشیماسی‌دیر. او گئنیش کوتله‌یه، ساده ائله یوخ، اوخوموش، بیلیجی، دویغولو، دوشونجه‌لی انسان‌لارا شعر یازمیش‌دیر. بونا گؤره ده ائلین بؤیوک فاییزی‌نین سئوگی‌سین قازانا بیلمه‌ییب، آدا- سانا چاتا بیلمه‌میش‌دیر. بونلاردان علاوه او یالتاق شاعر اولمادیغی اوچون، وارلی- گوجلو‌لری اؤیمه‌میش‌دیر. ترسینه ظالم‌لری، ائل- اؤلکه دوشمن‌لرین سؤیموش‌دور. او، شعر یاراغی ایله اونلارلا سون‌سوز ساواشا گیرمیش‌دیر. بونا گؤره چئشیدلی چتین‌لیک‌لره دوشموش، آغری- آجی چکمیش‌دیر. آنجاق هئچ بیر آن سارسیلیب، اؤز اینانج- آماجین‌دان ال چکیب، گئتدیگی یولدان گئری دؤنمه‌میش‌دیر. ساهرین بو اؤزللیک‌لری اونو اؤرنه‌گه- اولگویه چئویرمیش، قایغی‌لی- دویغولو، بیلگی‌لی- دوشونجه‌لی انسانلارین اوره‌گینده اؤزونه یئر آچمیش‌دیر. ساهرین سؤزونه- اؤزونه اویوب، اینانمیش بؤیوک انسانلاردان بیری دکتر حسین محمدزاده صدیق (دوزگون) اولموشدور. او ساهرین شعرلریندن داد آلمیش، اؤیرنمیش، قایغی‌لانمیش، دویغولانمیش‌دیر. او دؤنه‌لرجه اؤز شعرلرینده ساهردن آد آپارمیش، اونو اؤز اوستادی، اؤرنه‌گی، اؤندری، دویغو- دوشونجه قایناغی تانیتدیرمیش‌دیر. دوزگون ساهری اؤیمکدن اونونلا اؤیونمک‌دن بئزمه‌میش‌دیر.
«بیزیم سؤزلریمیز یادا آجی‌دیر
چون کی ائل قوتی، خلقین گوجودور
من یاخشی بیلیرم سنین الیندن
کاغذا دامان هر شعر اینجی‌دیر
ان گؤزل‌دیر منیم وطنیم ساهر
سن اولان یئرده دای نه غمیم ساهر!
آرازین مسیرین دؤندره‌جه‌ییک
بو سؤزومه قوت وئر منیم ساهر»
دوزگونون باخیشیندا ساهرین یازدیغی شعرلر اینجی تک دگرلی‌دیر. دوزگون اوندان گوج آلمیش، بوتون غم- کدری اونوتموش‌دور. اونون باخیشیندا:
«سینادیم، هر یانا گئتدیم، گؤردوم،
یوخدو ساهر تکی دوزگون انسان.»
سئون سئوگیلی‌نین قاشینا- باشینا وورولاندا، اوندان باشقاسین گؤره بیلمه‌یه‌نده، دوزگون ده ساهرین دویغو- دوشونجه‌سینه وورولوب، اونو بوتون اؤلکه‌ده تای‌سیز سانمیش‌دیر.
«گزدیم هر بیر یئری من ایران‌دا
تاپمادیم ساهر تبریزی‌یه تای»
عاشق شاعرلر اینجه بئللی، قارا تئللی، قارا گؤزلو گؤزل‌لره غزل یازاندا، دوزگون ایسه حبیب ساهره غزل یازمیش، اونو سئوگیلی کیمی اؤیموش‌دور.
«باهاردیر، سیره چیخ، گلزاره گل، یاتما قارا یئرده،
بو داغلاردا سالیب‌لار شاققاشاق سئللر، حبیب ساهر.
عاشق باغرینا باسمییش سازینی سندن اوخور بیر شعر،
یانیقلی قلبی اوزره سیزلاییر تئللر، حبیب ساهر.
نه قدری ظالمین تانگی، توفنگی برقرار اولسا،
سن اؤیرتدین بیزه کیم سوسماسین دیللر، حبیب ساهر.»
ساهر دوزگونه، دوزگون کیمی‌لره گوج وئرمیش، قورخمازلیق باغیشلامیش‌دیر. اونون شعری دیره‌نیش شعری اولموشدور. او ظلمه، ظالملره قارشی دیللنمیش، دیرنمیش‌دیر. اونون قورخمازلیغی، باشقا دوشونجه‌لی انسانلارین دا قورخوسون تؤکموش، اونلاری سوسغونلوقدان چیخارمیش، دیلین آچمیش دیللندیرمیش‌دیر. بو اوزدن ده دوزگون اونو اؤزونه اولگو- اؤرنک سانیب، اؤزون اونا بورجلو بیلمیش، هر آن اونو آنمیش، اؤیموش، اونا اولان بورجون اؤده‌مه‌یه چالیشمیش‌دیر.
«اؤپور دوزگون الیندن، یوخدو کفران نعمته بیزده
سنی یاد ائیله‌ییر هر دم بیزیم ائللر، حبیب ساهر»
دوزگون هئچ بیر آن ساهری سئومکدن، سئچمکدن، اؤیمکدن پشیمان اولمامیش‌دیر. چون او، گؤزل سؤزلرینده- سؤیلرینده دوزلوگه دگر وئرمیش، دوغما مدنیتی قوروماغا چالیشمیش، گئتدیگی یولدان گئری دؤنمه‌میش، گؤردویو ایشدن بئزمه‌میش‌دیر. بو یول‌دا جاندان- مالدان کئچمیش، عمرون قویموش‌دور. او درین ایناملا، آرخایین آتدیملا، توکنمز سئوگی ایله ایره‌لی گئتمیش، آد- سانی، پول- پارانی آتمیش، هئچ بیر شاها، گوجلویه، وارلییا یالتاقلانمامیش‌دیر. بو اوزدن ده آغیر گونلره دوشموش، چتین ایشکنجه‌لره دؤزموش، آنجاق دوغرونو سئومکدن، سؤیله‌مکدن، ائل اوغروندا چالیشماقدان ال چکمه‌میش‌دیر.
«سئوگی سئچمک‌ده من اینان چاشمارام
کؤنلوم قاپی‌سین هر کیمه آچمارام
سنی من سئویرم صحبتین اوچون
سن منیم آنامی یاددان قورودون
بو یول‌دا اوساندین جاندان، چورودون
خلقیمه بسله‌دین درین بیر اینام
محبت دفترین ائیله‌دین تمام
مقاما، شهرته سن آلدانمادین
یالتاق‌لار تکی اؤز ائلین دانمادین
سارایا، شاهلارا قوشما قوشمادین
آغیر گونلرینده یولدان آزمادین
یاد ایشکنجه‌سیندن دیزه چؤکمه‌دین
حقی سئومکدن سن الین چکمه‌دین
خلقیوین اوغروندا اؤز وظیفه‌وی
یئرینه یئتیردین بیر اوغول کیمی»
شاعرلر پهلوی رئژیمی‌نین توپ- توفنگیندن، گوجوندن قورخوب یولون، سؤزون، اؤزون آزاندا، یا دا آدا- سانا، پول- پارایا آلدانیب- توولاناندا ساهر یولوندان دؤنمه‌دی، سؤزون آزمادی، اؤزون ایتیرمه‌دی. او داغ کیمی دایاندی، آغیر گونه دؤزدو، ائلیله دویغولانیب، آغلاییب، گولدو. ائلی اویدورماغا یوخ اویالتماغا چالیشدی. قاباقجیل سؤزلر سؤیله‌مکله ائلی قاباغا آپاریب، قارانلیق‌دان چیخاردیب، ایشیق‌لیغا چاتدیرماق ایسته‌دی.
«او زمان‌دان، بئله‌سن وطنیم‌ده
دایاندین، یورد سالدین اؤز چمنینده
آغیر گونه، سینیق لامپایا دؤزدون
ائلیوه، خلقیوه شعرلر یازدین
دوزگون دویغولاری گؤستردین ائله
مترقی سؤزلر گتیردین دیله
کؤوشن شاعرینی نه یاد بیدادی
نه سارای، نه دربار آلدانمادی
انکشافیمیزا چالیشدین بیزیم
سن آچدیغین ایزدیر منیم ده ایزیم
ایندی ده من سنی نئجه سئومه‌ییم؟
نه اوچون یازماییم، نئچین اؤیمه‌ییم؟
ازلی محبت اودو سؤنرمی؟
گئرییه تاریخین چرخی دؤنرمی؟»
ساهرین اوستونلویو، اولولوغو، انسانلیغی، قایغی- دویغوسو، بیلگی- دوشونجه‌سی، ایگیدلیگی، قورخمازلیغی دوزگونو اونون وورغونونا چئویرمیش، اونو سئومه‌گه، اؤیمه‌گه، اونون اوچون یازماغا، یانماغا چکمیش‌دیر. دوزگون اؤز اورک یانغی‌سینا، آغری- آجی‌سینا، بوتون دردلرینه ساهرین سؤزلری- سؤیلری ایله دوا قیلیب، چاره ائتمیش‌دیر.
«ائشیت دوزگون، سنه تبریزدن بیر خوش خبر گلمیش
کی هجران دردینه ساهر کلامی تک دوا یوخدور»
دوزگونو ترپدن، جوشدوران، آدلاندیران ساهر اولموشدور.
«ساهر اولادینی جوشه گتیریب ترپتدین،
دوزگونو تاریخینه یوردومون عنوان قیلدین.»
دوزگون ساهرین عشقیله اؤز آنا دیلینده، آذربایجان تورکجه‌سینده یازیب، یاراتماغا باشلامیش‌دیر.
«ساهر عشقیله‌دی من تورکجه دیوان یازیرام
اؤلمه‌رم، دوزگون! اینان، وار بئله بیر شاه اثریم»
دوزگون ساهر اولا بیلمه‌سه ده، اونا چاتا بیلمه‌سه ده اونون کیمی، او دئیه‌ن کیمی اولماغا چالیشمیش‌دیر. گؤزل یازماغی، گؤزللیک یاراتماغی، اوندان اؤیرنمیش، آیاغین اونون آیاق ایزلرینه قویوب، اونون گئتدیگی یول‌دا یئریمک ایسته‌میش‌دیر.
«فضل‌یاب اول بابالاردان گئجه- گوندوز دوزگون!
سن ده ساهر سایاغی لطف بیانی حفظ ائت.»
دوزگون اؤزون ساهرین دوامچی‌سی، اونون گؤستردیگی یولون یولچوسو بیلدیگی اوچون اؤزون حقلی هابئله گوجلو سانمیش‌دیر.
«تورک تازی ائله‌سم ملک سخن‌ده یاراشیر
چون کی ساهر کیمی فریاد‌رسیم وار منیم»
دوزگون، ساهرین یولون دوز، اینانجین دوشونجه‌سین، سؤزون ایسه دوغرو بیلدیگی اوچون، اؤزون ساهرین یولوندا گؤردویو اوچون، ساهر ده اؤلدویو اوچون، دوغما ائله یول گؤسترمه‌گی اؤزونه بورج بیلدیگی اوچون، اؤزون ساهرین یئرینده گؤرموش اونون ایشلری‌نین دالی‌سین توتماق ایسته‌میش‌دیر. او ائله دایاق اولماغی اؤزونه بورج بیلمیش، بو یول‌دا چالیشمیش‌دیر.
«کوچ ائتدی ساهر، دوزگون، جهان فانی‌دن،
سن ایندی هاردا قالیب‌سان یئتیش بو جمعه دایاق اول!»
بونا گؤره ده دوزگون ساهرین اینانجین- دوشونجه‌سین داشییان بیر خلف اولاد ساییلمیش‌دیر:
«ساهرین بیر خلف اولادی ساییرلار سنی، بیل
یاز مقدس سؤزونو، دوزگون الین وار اولسون»
دوزگون باشقا یئرده اؤزون ساهرین اوغلو سایمیش‌دیر.
«ساهرین اوغلو دئییرلر منه، دوزگون‌دور آدیم،
توولاما، دینله سؤزوم، درده سالارام باشینی.»
«ساهر اوغلو ساییلیرسان، دوزگون
قورخما سؤیله سؤزونو اوزلرینه»
دوزگون اؤزون ساهرین اوغلو، یئرینده اوتورموش بالاسی گؤردویو اوچون، اونون سؤزلری کیمی اؤز سؤزلرین ده مقدس سانیب، اؤزون حقلی بیلیب، قورخمادان دوغرونو سؤیله‌مه‌یه چالیشمیش‌دیر. ساهر اولدوقجا اولو بیر انسان اولموشدور. اونون دوشونجه‌سی کوتله دوشونجه‌سیندن اولدوقجا یوخاری اولموشدور. بونا گؤره چوخ چاغلار ائل اونو باشا دوشمه‌میش‌دیر. او دولتی اؤیمه‌دیگی اوچون دولت ده اونو ایسته‌مه‌میش‌دیر. بئله‌لیکله نه ملت اونو باشا دوشموش نه دولت. بونا گؤره دنیا اونا دار اولموش، یاشام اونو سیخمیش، بو دنیایا سیغمامیش‌دیر.
«باشقا دنیا وارسا دوزگون، کؤچ قوتار، تئز وار، گئت
ساهرین وارلیغینا ائتدی بو دنیا دارلیق»
ساهر کوتله‌دن اولسا دا کوتله کیمی اولمامیش، ائلیله اولسا دا ائل کیمی اولمامیش‌دیر. بونا گؤره بیر ائل ایچره تک قالمیش، یالقیز یاشامیش‌دیر.
«زمانین چرخی دؤنسون، روزگارین دورو چئوریلسین،
سنی یالقیز و تنها قویدو بو ایللر، حبیب ساهر!»
دوزگون باشقا دئییمله بیر داها ساهرین یالقیزلیغیندان سؤیله‌میش‌دیر:
«حبیب ساهرلریم، جوشغونلاریم‌چین،
یالقیزلیق اؤلکه‌سی اولموشدور مکان.»
ائله بونا گؤره ده دوزگون دنیانی قینامیش، اوندان قورتولماق ایسته‌میش، زمانین چرخی‌نین دؤنمه‌سین، روزگارین چئوریلمه‌سین دیله‌میش‌دیر. ساهره وفا قیلمایان دنیا، سؤزسوز دوزگونه ده وفا قیلماز. ساهری سیخان دنیا، دوزگونو ده سیخار. ساهرین یالقیزلیقلا، آغری- آجی ایله، نیسگیل دولو اورکله، آرزو دولو گؤزله دنیادان کؤچمه‌سی دوغرودان دا دوزگونو سیخدی. اونون غمی اوره‌گیندن چیخمادی.
«دادمامیش‌دیر دنی انسانلیغین ایگی‌سین اصلا،
دربه‌در سالدی منی یوردومو الدن آلدی.
یاشادارام غمینی عمر بویو دوزگون اینان،
کؤچدو ساهر، اوره‌گیمده سیزی آنجاق قالدی.»
ساهرین کؤچ خبری دوزگونو سیزلادیب، سیزیلداتدی.
«ساهرین کؤچ خبرین دیل‌ده دولاندیردیم آمان،
صبح چرشنبه چاغی دوزگونو نالان ائتدیم.»
ساهر دنیادان، مادی یاشامدان قورتولسا دا گئتسه ده اؤز اوغلو معنوی بالاسی دوزگونو بو دنیادا یالقیز بوراخیب گئتدی. بو ایسه دوزگونون اوره‌گین سیخدی.
«لامکان وسعتینه باسدی حبیب ساهر آیاق،
قید خاکه بوراخیب دوزگونو دلتنگ ائتدی.»
دوزگونون گؤزونده ساهرسیز دنیا گؤزللیگین، آنلامین ایتیریب، ییخیلیب- داغیلدی.
«ترک ائدندن یانیمی ساهر کوسگون بالله،
یوخدو دای لطف و صفا گوشه‌ی ویرانه‌م‌ده.»
ساهرین آیاقدان دوشمه‌سی، دنیادان کؤچمه‌سی دوزگونو سارسیدیب آیاقدان سالدی.
«برک دوشدوم آیاغا، ساهر آیاقدان دوشه‌لی،
یوخسا بیر بولبول قدسی‌وش، عدن‌ده من ایدیم.»
دوزگون ساهرین یاسیندا آغلاسا دا، یاسا باتسا دا، اوزده ساهردن دئییب، دالدادا اونون قویوسون قازیب، کؤلگه‌سین قیلینجلایان‌لار، آغلاییب، سیخیلمادیلار.
«دوزگون اوتوردو ساهر عزاسیندا، آغلادی،
اولاد ناخلف ایچینده عزاداری گؤرمه‌دیم.»
اونلار ساهرین اؤلوموندن سیخیلمادیلار هئچ، بلکه اونون آدین دا، ایزین ده، سؤزون ده اؤزو کیمی اؤلدوروب، ایتیریب باتیرماق ایسته‌دیلر.
«ناخلف اولاد بوکدو ساهرین آثارینی،
یار ساندی یارینا اؤز یاری‌نین اغیارینی.»
آنجاق حق باتان دئگیل، دوغرو یول ایتن دئگیل، دوغرو یولچولار یول گؤسترنی آتان دئگیل. بونا گؤره ساهرین یازیلاری، اینجی‌دن دگرلی شعرلری، دویغو- دوشونجه قایناغی اولان سؤزلری بیر گون گونش کیمی اوزه چیخیب هر یانی ایشیقلاندیراجاق‌دیر.
قید ائتمک لازم‌دیر کی، ساهر باره‌سینده ایلک کتابی دوزگون یازمیش‌دیر. کتابین آدی: «دیدی از نوآوری‌های حبیب ساهر» کی تبریزده 1355- نجی ایلده تبریزده چاپ اولموشدور. ایکی جلد «کتاب شعر ساهر – 1» و «کتاب شعر ساهر – 2» و «نمونه هایی از ادبیات ترک» کتابلارینی دا دوزگون 1351- 1354 ایللری آراسیندا چاپ ائتدیرمیش، اونون «آرزی و قمبر» منظومه‌سینی فارسجایا چئویرمیش 1353- اونجو ایلده گئنیش اؤن سؤز ایله نشره بوراخمیش‌دیر و 1358- ینجی ایلده سحر ایشیقلانیر اثری‌نین نشرینده اساس رول صاحبی اولموشدور.
1347ـ نجی ایلده تبریزده نشر ائتدیگی اون بئش گونلوک «هنر و اجتماع» نشریه‌سی‌نین 7ـ نجی سایینی ساهره اختصاص وئرمیش‌دیر. مختلف نشریه‌لرده ساهر حق‌یندا چیخیش ائتمیش‌دیر و هامیسیندان اؤنملی ایسه او، اؤلکه‌میزده بیر نئچه ساهرشناس تربیت ائتمیش‌دیر کی هله ده اونون ایشینی دوام ائدیرلر.