دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346 ـینجی ایلده دبیرستان شاگردی اولاراق، اونون عربی کلاسلاریندا تحصیل ائله‌میشم. اونون عربجه «مطلع الاعتقاد» و «دیوان عربی فضولی» و «قصیده‌ی بُرده» کتابلاریندان ترجمه‌لری دفعه‌لر چاپ اولموشدور. آشاغیدا اونون مشهور عرب شاعری «ابوالعلاء معرّی» بیر فخریه قصیده‌سی‌نین ترجمه‌سینی آشاغیدا تقدیم ائدیریک. بو قصیده‌ده ابوالعلاء اؤزۆنۆ اؤیۆر و اونو «معطله» آدلاندیران قارشیسیندا دایانیر. بو نابغه‌ی زمان و نادره‌ی دوران 363 هجری ایلینده شام ولایتینده دۆنیایا گلمیشدیر و 449 هجری ایلینده‌ده وفات ائتمیشدیر. اوندان ایندیه قده‌ر یۆز عنوان اثر قالیبدیر. اونلارین آراسیندا «دیوان لزومیات»، «دیوان سقط الزند»، «رسالة الملائکه»، «رسالة الصّاهل و الشّاحج»، «رسالة الغفران و الفصول و الفایات» کتابلارینی آد آپارماق اولار.
«سقط الزّند» دیوانی کتابیندا 112 قصیده واردیر کی اونلارین ایچینده 16 -نجی قصیده «فخریه» قصیده‌سیدیر و «لامیه» قصیده‌سی آدلانیر و بئله باشلاییر:
اَلا فی سَبیلِ المَجْدِ ما اَنا فاعلٌ
عفافٌ و اقدامٌ و حزمٌ و نائلُ
ابوالعلاء بو قصیده‌نی اؤز بدخواهلارینا خطاب یازیبدیر.
داور اردبیلی
- 1 -
ائلیم اۆچۆن هردم، چالیشدیقلاریم
منه شرف وئریر عزت باغیشلیر
بو نئجه حریفدیر منی ذم ائدیر
دۆزلۆگۆمه منیم اگریلیک دئییر؟
- 2 -
آچمان اۆچۆن اونون گیزلی نیّتین
خفیه‌لرینه ده قیلمیشام سفر
نئجه تصدیق ائدیم اونون سؤزلرین
قارداشلاریم ایله ائیله‌ییر خطر!
- 3 -
ان کیچیک چکینمم سنین کیمدن،
اۆره‌گیمدن قالخان بیر دشمن‌لیک دیر.
کؤچۆب باشقا یئرده یووا سالماغا
اۆره‌گیم ایسته‌ییر، کؤنلۆم ایسته‌ییر.
- 4-
ترک ائتدیکدن سونرا سیزی بیر کره
کیمسه چئویرنمز منی یولومدان
سیزه ساری دؤنۆب گلمه‌رم بیرده
سیزی یاد ائتمه‌رم، ائتمه‌رم بیر آن.
- 5 -
شرفیم، جلالیم، منیم عزتیم،
اجلافلار یانیندا شرمنده‌لیک‌دیر،
اونلاردا چون یوخموش بؤیله صفتلر
منیم سوچوم ایسه بخشنده‌لیک‌دیر.
- 6 -
زمانه اهلیندن یۆکسک اولاندا
آرخادا قالاندا ایللر زمانلار،
سانکی چوخلار منله دۆشمن‌لیک ائدیر
کینه‌دن گؤرسه‌نیر بیر چوخ نشانلار.
- 7 -
گیزله‌دیرلر منی دۆنیا اۆزۆندن
منی سئومینلر، ایسته‌مینلر
هئچ گیزلتمک اولماز لاکن گۆنشی
بونو بیلمه‌ییرلر دۆشۆنمینلر.
- 8 -
منیم اۆره‌گیمده گیزله‌ننلری
زمانه بیر یئرده یئتیره بیلمز
چیگنیمدن آسلانان آغیرلیقلاری
رضوی داغی‌دا گؤتۆره بیلمز.
- 9 -
یاشادیغیم زمان یئنی اولسادا،
کئچمیشی ایندی‌یه جالادیرام من.
کؤچنلرین گؤره بیلمه‌دیکلرین،
یئرینه یئتیریر یاشادیرام من.
- 10 -
قاریشیما چیخانماز هئچ بیر زاد منیم،
چئوریلسه دان یئری ایتی شمشیره.
گئجه قارانلیغی قوشون اولسادا،
یئنه گئده‌جگم باشقا بیر یئره.
- 11 -
گمی بزه‌نمه‌میش بیر اصیل آتام،
سانکی پاسلانمیش بیر یمن شمشیری.
یاشاییرام حله، سانکی یاشاییر،
فضیلت مۆلکۆنده شاهینین بیری.
- 12 -
تانیماز انسانی کیمسه گئییمله،
انسانین شرفی ایی‌لیکده‌دیر.
نئجه کی تیرمه‌لی قابیندا دگیل،
شمشیرین قیمتی ایتی‌لیکده‌دیر.
- 13 -
منیم لحنیم، منیم نُطقوم بیانیم،
سماک رامحدن دورسادا اوزاق،
سماک اعزلدن یۆکسک‌ده اولسا،
یئنه ده منیم چون کیچیک ساناجاق.
- 14 -
یۆکسک مرتبه‌مه، اوجا رۆتبه‌مه،
چاتماقدیر هر کسین آرزو دیله‌گی.
چاتا بیلمیر کیمسه منیم ذروه‌مه،
ایسترسه‌ده اونون قلبی، اۆره‌گی.
- 15 -
گؤردۆم جهالتی ببلیک‌سیزلیگی،
اؤزۆمۆ ووردوم من، بیلیک‌سیزلیگه.
بئله ظن ائتدیلر نادان اولموشام،
اؤزلریله قیاس ائتدیلر یئنه.
- 16 -
نه قده‌ر زمانه آلت- اۆست اولوب کی،
نادانلار اؤزلرین عالیم ساییرلار.
دۆنیا دگیشیبدیر، دوران چؤنۆبدور،
بیلگینلر، نادانلار تک یاشاییرلار.
- 17 -
تله قورسا اونلار ایکی اولدوزا،
یواسیندا قوشلار نئجه یاتارلار.
گؤره بیلمیه‌نلر منیم ذروه‌می،
زهه‌رلی اوخلارین دائم آتارلار.
- 18 -
مندن شرف آلیر منه فخر ائدیر،
منیله کئچن هر بیر واخت، هر زمان.
دۆننیم بوگۆنه، سحر آخشاما،
قیسقانیر منیله اولدوغو هر آن.
- 19 -
چوخداندیر زمانی تانیمیشام من،
تجربه قیلمیشام مصیبت‌لرین.
اومورومدا دگیل نه ائدیر منه،
سینایا بیلمیشم فلاکت‌لرین.
- 20 -
تانییاندان سونرا زمانه‌نی من،
قولوم قیریلسادا چیگنیم داغلاماز.
الیم بیله‌گیمدن آیریلسا بئله،
بارماقلاریم باشی اونا آغلاماز.
- 21 -
«مادِر»[1] تک بیر پاخیل آغیز آچاندا،
حاتمی اؤزۆ تک بیر پاخیل دئییر.
«باقل»[2] ایسه گلیر بیلیر بیلمه‌دن،
لالا پیتیک ساییر «قُس»[3]ی عیب ائدیر.
- 22 -
هر دن چیخیب باتان سهی اولدوزو،
گۆنشه:« گؤرۆنمۆر ایشیغین» دئییر.
گئجه قارانلیغی دان یئرینه‌ده،
گوبودسان قاراسان، یامان سؤیله‌ییر.
- 23-
قارا تورپاق گلیب گؤیه فخر ائدیر،
اؤزۆنۆ سمادان یۆکسک‌ده سانیر.
داش چانقیل ظن ائدیر نور سپمکده‌دیر،
اولدوز ایسه گؤیده پارلاییر، یانیر.
- 24 -
بئله ترس اوینارسا اگر زمانه،
بو حیاتدان اؤلۆم یاخشیدیر قات- قات.
ائله ایسه ترپن ای منیم نفسیم،
زمانه عشقینی گل بوینوندان آت.
- 25 -
تاسف‌لر ائدیر آیریلدیغی‌چۆن،
گئجه‌نی سحره قاتاندا هر واخ،
مندن آیریلماغی گئجه ایسته‌میر،
اولدوزون باتی‌یا گئتدیگینه باخ.
- 26 -
ال آیاغی آغدیر قیزیل آتیمین،
دان یئری سؤکۆلجک مینیرم اونو.
دیرناغی زبرجد آیاغی گۆمۆش،
وصف ائده بیلمیرم بو اونون دونونو.
- 27 -
سانکی صبا یئلی یئریندن قالخیب،
منه ساری گلیر، گؤیلرده آخیر.
اویناییر هر لحظه آتیلیر دۆشۆر،
گزه‌رکن اویانا بویانا باخیر.
- 28 -
بیر داملا سو اۆچۆن آتلاری بیر- بیر،
چشمه‌ده اشتیاق ایله سو ایچیر.
منیم آتیم ایسه دایانیب دورور،
چشمه اشتیاقین گؤره‌نده کئچیر.
- 29 -
گئجه واردیر اونون زینتی یوخدور،
ائله گئجه‌ده وار اولدوزلا دولور.
زیل قارادیر منیم بو کهر آتیم،
شَوه کیمی اۆستۆ قاپقارا اولور.
- 30 -
قارانلیق گئجه‌لر سانکی هجراندیر،
دان یئری محبوبه سئوگیلی بیر یار.
فجر اۆچۆن گئجه‌یه دؤزۆمۆم اولسا،
اونا اولاشماغا شوق وصال وار.
- 31 -
گئجه‌نی قطع ائتدیم سیاه آتیملا،
دالغالی قاپقارا بیر دنیز کیمی.
گئجه‌نین ان اوزاق ساحیللرینده،
منی گؤزله‌ییردی یالنیز دان یئری.
- 32 -
قورخولو گئجه‌نین قلبینی یاریر،
منیم مونسیمدیر بو قارا آتیم،
ایستر آیدین اولسون ایستر قارانلیق،
یول بیردیر هر گئجه، بودور حیاتیم.
- 33 -
بو قارانلیق گئجه بیر قارا زنگی،
قوجالیق باشی‌نین فرقیندن بللی.
آیاغی زنجیرده قیفیللانمیشدیر،
عُمرۆندن کئچمیشدیر سانکی یۆز اللی.
- 34 -
نه قده‌ر قورخاقمیش بو قارا گئجه،
اولدوزو گاه آچیر، گاه ایتیر باتیر.
بیر چولاق آت کیمی آخساق - آخساق او،
صبحه ساری گئدیر سانکی بیر قاطیر.
- 35 -
اۆز گتیرسه سنه بیرگۆن سعادت،
بیر زمان سنینله بختین اولسا یار.
نه اثر ائیله‌یر بدخواهلار سؤزۆ،
ایسته‌دیگین کیمی گل لذت آپار.
- 36 -
هر زمان کیم سنین بختین یار اولسا،
گیزله‌نن نیزه‌لر چیگنینده سینار.
یوروش ائتسه دوشمن دمیرچی قارداش،
غلافین ایچینده شمشیری قینار.
- 37 -
هر زمان کیم سنین بختین یار اولسا،
دوشمنین اوخلاری ائیله‌مز اثر.
اؤزلرینه ساری گئری قاییدار،
هر اوخ بیر دوشمنین کؤکسۆنۆ دئشر.
- 38 -
آغیرلیق، مصیبت دیرناغا یئتمز،
گوج دوشر دیزلره، دوشر بئللره.
مصیبت چکنلر بؤیۆکلر اولار،
آلچاقلار هر نه‌یی وئرر یئللره.
- 39 -
اؤنده گئدنیندیر مصیبت بلا،
نیزه‌لرین اوجو سینار داغیلار.
بدنینه اما، هئچ بیر زاد اولماز،
آرخاسی قویروغو سلامت قالار.
- 40 -
عزت ایسترسنسه اورتا یول گؤتۆر،
یاشاییشدا اصلا افراط ائیلمه.
ییخیلار هر حالدا چوخ یئیین قاچان،
تهمت وورما اصلا، یالان سؤیلمه.
- 41 -
دولون آی هلالا چئوریلن زمان،
یوخ اولماقدان قورخور، قورخور نقصاندان.
البته دولاندا آی، بدر اولاندا،
هلال اولماغیندان قورخور هر زمان.