بینابدان گلن سس
یکشنبه, 14 فروردين 1401
بینابدان گلن سس (مقاله منتشر شده درگاهنامه بناب‌شناسی، شماره ۱)   دکتر ح. م. صدیق  ... ادامه مطلب ...
IMAGE داستان های حماسی کوراوغلو
یکشنبه, 14 فروردين 1401
کوراوغلو   داستان های حماسی کوراوغلو با مقدمه و نظارت فنی دکتر ح. م. صدیق انتشار... ادامه مطلب ...
شماره 12: «مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
«مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری دکتر ح. م. صدیق «مرا... ادامه مطلب ...
پیشگفتاری بر دیوان همای مشکینی
یکشنبه, 14 فروردين 1401
مقدمه   آن چه زیر دست خواننده است، مجموعه ی اشعاری است از شاعری متعهد، متدین و... ادامه مطلب ...
IMAGE اعطای نشان عالی خدمت به دکتر حسین محمدزاده صدیق
پنج شنبه, 30 فروردين 1397
پنجشنبه 17 اسفند 1396 مراسم جشن با شکوه استقلال کانون مردم‌نهاد وکلای دادگستری در... ادامه مطلب ...
IMAGE اهمیت چاپ جدید سنگلاخ در موضوع اشعار ترکی و فارسی
جمعه, 03 دی 1395
(پژوهشنامه‌ی خاورشناسی نسخه (شش‌ماه نامه)، ج 16، ش 42، سال 2016 م.) دوچنت دکتر اسرافیل... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه‌ی شمس نگار با دکتر ح. م. صدیق به مناسبت سال یونس امره
چهارشنبه, 30 فروردين 1396
سؤال اول: با توجه به این که یکی از موارد مورد پژوهشی و کتب منتشره حضرتعالی درحوزه... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه با دکتر ح. م. صدیق، ترکی‌پژوه و محقق خستگی‌ناپذیر
پنج شنبه, 21 مرداد 1395
چندی پیش در آستانه‌ی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (اردیبهشت 1395) مصاحبه‌ای با... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده رامین عسکریان
شنبه, 23 دی 1396
مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده‌ی دکتر رامین عسکریان با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق توسط... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده بهمن پورباقری
چهارشنبه, 20 دی 1396
مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده‌ی بهمن پورباقری (حسرت) در 96 صفحه... ادامه مطلب ...
IMAGE Nəsiminin məzhəb, məslək və milli mənsubiyəti
جمعه, 15 آذر 1398
Qeyd. Dekabrın 5-də Bakıda "Nəsimi 650: haqqın carçısı" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Həmin konferansda Prof.... ادامه مطلب ...
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi
جمعه, 17 آبان 1398
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi   Prof. Hüseyn M. Sədiq – f.e.d Tehran Pedaqoji İnstitutunun pensiyaya çıxmış professoru    ... ادامه مطلب ...
IMAGE کلمه قصار استاد دکتر ح. م. صدیق (در مواجه با بداخلاقان)
شنبه, 04 آبان 1392
در مواجهه با افراد و گروه هایی که هتاکی و بی ادبی و بداخلاقی خط مشی آنان است باید... ادامه مطلب ...
نگرشهای تو زندگی‌ات را رقم می‌زند
جمعه, 11 مرداد 1392
وقتی بشارتی نیست - 50 -  زماني كه انسان متوجه شود راهي كه در زندگي پيش روي او است،... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود دکلمه‌ی غزلی از حکیم محمد فضولی
شنبه, 15 فروردين 1394
شعر فارسی: حکیم ملا محمد فضولی ترجمه ترکی: حسین دوزگون - دکلمه: شاهرخ نخعی حجم: 5... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود موسیقی مکتب مولویه - نی‌نوازی
دوشنبه, 17 آذر 1393
دانلود نی‌نوازی صوفیان مولویه حجم 10 مگابایت DOWNLOAD برای موارد بیشتر اینجا کلیک... ادامه مطلب ...
IMAGE ترجمه‌ی منظوم ترکی چند شعر امام خمینی (ره)
یکشنبه, 30 فروردين 1394
اشعار امام خمینی (ره) توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق در سالهای  1368 تا 1370 ترجمه... ادامه مطلب ...
IMAGE ابو العلاء معرّی‌نین «فخریّه» قصیده‌سی‌نین تورکجه ترجمه‌سی
پنج شنبه, 29 اسفند 1392
دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346... ادامه مطلب ...
IMAGE حبیب ساهر، حسین دوزگونون باخیشیندا
سه شنبه, 04 ارديبهشت 1397
نعمت مسگری حبیب ساهر چاغداش دورده بلکه ده آذربایجانین ان بؤیوک، ان گوجلو، ان... ادامه مطلب ...
IMAGE تحلیل فولکور در آثار دکتر صدیق (‌از دیدگاه زبان و محتوا) - قسمت دوم
یکشنبه, 14 دی 1393
فاطمه بهرامی صالح قصه های کچل    این مجموعه که به نام دنیای قصه‌ی بچه‌ها چاپ شده... ادامه مطلب ...
IMAGE مشروطیت دؤنمینده فعالیت گؤسترن نسیم شمال
پنج شنبه, 16 مرداد 1393
دکتر ح. م. صدیق ملک الشعرای بهار بیر شعرینده دئییر: احمدای سید اشرف خوب بود،... ادامه مطلب ...
IMAGE یک روز در خاف (سفرنامه) قسمت چهارم
چهارشنبه, 11 تیر 1393
دکتر ح. م. صدیق فولکلورپژوه خافی دوستان همراه، عصر ساعت 7 از نگهبان موزه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE مخزن الاسرار نظامی با ترجمه‌ی منظوم ترکی ابوالفضل حسینی (حسرت)
سه شنبه, 07 بهمن 1393
مثنوی «مخزن الاسرار» اثر نظامی گنجوی با ترجمه‌ی منظوم ترکی «دکتر سید ابوالفضل... ادامه مطلب ...
IMAGE منتخب الخاقانی فی کشف حقایق عرفانی (بیرینجی بؤلوم)
یکشنبه, 26 آبان 1392
مولف: ملا عبدالله زنوزی - تورکجه‌یه چئویرن: دکتر حسین محمدزاده صدیق. اؤن سؤز... ادامه مطلب ...
IMAGE سخنرانی دکتر ح. م. صدیق پیرامون ادبیات عاشیقی آذربایجان در فرهنگسرای مهر
شنبه, 25 مهر 1394
فرهنگسرای مهر در اولین جلسه سلسله برنامه های جستاری در موسیقی به بررسی تخصصی... ادامه مطلب ...
IMAGE سنگلاخ، گنجواژه‌ی امیر علیشیر نوایی
شنبه, 25 بهمن 1393
متن سخنرانی دکتر حسین محمدزاده صدیق در همایش امیر علیشیر نوایی. مشهد مقدس،... ادامه مطلب ...
سالشمار زندگی استاد شهریار
شنبه, 12 مرداد 1392
در این جا سالشمار زندگی و حیات ادبی شهریار را بر کتاب می‌افزایيم. این سالشمار را... ادامه مطلب ...
شهريار و بولود قاراچورلو سهند
شنبه, 12 مرداد 1392
مقاله‌ی «شهریار و سهند» درباره‌ی روابط ادبی شهریار با حماسه‌پرداز بلندآوازه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE «خسرو و شیرین» نظامی و «فرهاد و شیرین» امیر علیشیر نوایی
یکشنبه, 06 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق («سهند» هفته‌لیگیندن بیر قطعه- سال 1374) هفته‌لیگیمزده «نظامی... ادامه مطلب ...
IMAGE مراغه‌لی اوحدی و تبریزلی صائب
پنج شنبه, 03 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق (سهند هفته‌لیگی‌نین ادبی یازیلاری - چهارشنبه 17 خرداد 1374- شماره 257)... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - بئشینجی درس
شنبه, 12 مرداد 1392
تک هجالي قوشغولار  بئله‌ليکله بحث لريميزده شعريميزين جوت هجالي قاليبلاري‌نين... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - دؤردونجو درس
شنبه, 12 مرداد 1392
جوت هجالي اؤلچولو شعرلرده دوراقلار جدولي  1.     دؤرد هجالي اؤلچو: 2+2 1+3 3+1  ... ادامه مطلب ...
شرح منظوم چهل کلام
جمعه, 08 مرداد 1400
شرح منظوم چهل کلام (سروده ی حریمی) (شاعر قرن ۱۲)   هدیه ی دکتر صدیق در آستانه ی عید... ادامه مطلب ...
حسین دوزگونون شعری (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه)
شنبه, 23 فروردين 1393
دوغوم (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه) - 1 – اَشْهَدُ اَنَّ عَلیًّ وَلیُّ الله... ادامه مطلب ...
IMAGE عکس دسته جمعی اختتامیه همایش علیشیر نوایی
سه شنبه, 28 بهمن 1393
دکتر ح. م. صدیق عضو هیئت علمی همایش امیر علیشیر نوایی (دانشگاه فردوسی مشهد، بهمن 1393)... ادامه مطلب ...
IMAGE گزارش تصویری از کنگره جهانی جاده ابریشم در دانشگاه استانبول
جمعه, 10 آبان 1392
استاد دکتر صدیق روز پنجشنبه عصر پس از پایان کنگره جهانی جاده ابریشم واقع در... ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم- دانشگاه مدنیت استانبول
چهارشنبه, 15 آبان 1392
لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم دانشگاه مدنیت استانبول آبان ماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر هشتمین کنگره تورکولوژی دانشگاه استانبول
چهارشنبه, 17 مهر 1392
لوح تقدیر هشتمین کنگره جهانی تورکولوژی به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق مهرماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE معرفی کتابخانه دکتر حسین محمدزاده صدیق
جمعه, 11 مرداد 1392
كتابخانه‌ی وقفی استاد، كتابخانه‌ای است كه بنیانش از سال 1334 شكل گرفت. یعنی از... ادامه مطلب ...
شماره 12: نیمه پنهان هستی
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
به یاد استاد ناظر بیوک ملایی عقل ورق ورق بگشت، عشق به نکته یی رسید / طائر زندگی برد... ادامه مطلب ...
شماره 12: ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران   زنده یاد یحیی شیدا شاعر، ادیب و روزنامه نگار... ادامه مطلب ...

از مقالات علمی ـ تحقیقی استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق در رابطه با آثار شهریار، مقاله‌ی حاضر است که در آن بحثی دقیق درباره‌ی اوزان اشعار ترکی شهریار پیش کشیده‌اند. که اول بار در ماه‌نامه‌ی «یول» (وابسته به روزنامه‌ی كیهان) انتشار یافت (1372).


 
شهریار آذربایجان دیلینده یازدیغی شعرلرده،[1] عروض اؤلچولریندن داها چوخ، هجا اؤلچولرینی منیمسه‌میش و بول- بول ایشلتمیشدیر.[2] اصلینده اونون اینانجینا گؤره، تورکجه‌نی باشقا دیللردن آلما سؤزلرو قایدا- قانولار قاتاندا، دیل گؤزه‌للیک و اصیللیگینی الدن وئریر. فارس دیلینده اؤلمز شعریت آبیده‌لری یادران شاعر،[3] تورکجه یازاندا « اؤز شعرینی فارسا- عربه قاتماق»[4] ایسته‌میر. بو، او دئمکدیر که شاعر اصلینده دیلین اؤزونه مخصوص اینجه‌لیکلری اولدوغونا اینانیز و دیلین اؤز سؤز و آهنگ قایناقلاریندان فایدالانماغی، دیلده بیر صنعی و چؤزوجو حال یاراتما کیمی ساییر.

او دئییر:

تورکون دیلی تک سئوگیلی- ایستکلی دیل اولماز

اؤزگه دیله قاتسان، بو اصیل دیل اصیل اولماز.

اؤز شعرینی فارسا- عربه قاتماسا شاعر،

شعری اوخویانلار ائشیدنلر کسیل اولماز.[5]

 

بو مصراعلاردا، شاعر هم دیلین سؤز خزینه‌سیندن دانیشیر و تورکجه‌نین گوجونه گووه‌نیر و هم‌ده اشاره‌لرله شعرین آهنگ قانونلاری و اؤلچولریندن سؤز آچیر.

دیلین سؤز خزینه‌سینه و گوجونه گووه‌نمه‌سینی اشاغیداکی بویتلرده داها آیدینجاسینا ایضاح ائتمکده‌دیر. او بوردا دیلیمیزی بیر بوللو نعمتی اولان سفره‌یه و بیر بر- بزه‌کلی و دگرلی خان یورقانینا بنزه‌دیر:

فارس شاعری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش،

« صابر» کیمی بیر سفره‌لی شاعر پخیل اولماز.

تورکون مصلی، فولکلورو دونیادا تکدیر،

خان یورقانی، کند ایچره مثلدیر، میتیل اولماز. . .؟

 

شعرین اؤلچوسوندن ایسه، « فارسا- عربه قاتماماق» تعبیرینی یازاندا سؤز آچیر. منجه، اونون مقصدی بوردا هر شئیدن اول، تورکجه‌نین اؤزونه مخصوص اولان هجایی اؤلچولریندن سؤز آچماقدیر. چونکی شهریار حتی اؤزو بو غزلی‌ده هجا اؤلچوسونون «اون دؤردلوک» اؤلچوسونده یازمیشدیر: بؤلگولو ایسه هر مصراعدا (5+5+4) دور.

دقت ائدین:

(5+5+4)

صابر کیمی بیر/ سفره‌لی شاعر/ پخیل اولماز

بیر دفعه بونو/ قان که ایپکدن/ قیزیل اولماز

آذر قوشونو/ قیصر رومی/ اسیر ائتمیش

کسری سؤزودور/ بیر بئله تاریخ/ ناغیل اولماز. . .[6]

 

غزلین بوتون مصراعلارینی همین بؤلگو اساسیندا یئرلشدیرمک اولار. دوغرودور، شعرین بوتون مصراعلاری عروضون «هزج مثمّن اخرب مکفوف محذوف»[7] یعنی:

« مفعول/ مفاعیل/ مفاعیل/ فعولن» بحرینه‌ده تطبیق ائدیله‌ بیلر. لاکین بو تطبیقده بیر چوخ سسلی و سس‌سیز حرفلر اوزانیب قیسالاجاقدیر. بو ایسه دیلیمیزده اولان «سس اویومور» قانونوندان اورتایا گلیر. بیلدیگینیز کیمی بو قانونا گؤره: بیرینجی بو کی دیلیمیزده اولان بوتون سسلیلر ان قیسّا آهنگلیدیرلر و اصلینده تورکجه‌میز قیساسلی بیر دیلدیر، ایکینجی بوکی، بو قیسّا سسلرین هجیسی ایکی «اینجه» و «قالین» سسلرینه بؤلونمکده‌دیرلر. بیر کلمه‌ده اینجه سس گلسه، او کلمه‌ده قالین سس گلمز. و بونا گؤره‌ده بوتون سؤز دوزه‌لدن شکیلچیلر ایکی و گاهدا دؤرد نؤوعدورلر. مثلاً جمع علامتی اولان لارلر شکیلچیلری و یا مصدر نشانه‌سی اولان ماق/ مک آتیرمالارین نظره آلاق.

ها بئله سس اویومو، سس‌سیز حرفلرین ماهیتینی‌ده دگیشه‌بیلیر. مثال اوچون مصدردن صفت دوزه‌لدن «غون» شکیلچیسی گاه «گین» و یا «غین» اولور: یورغون/ کسگین/ دالغین و . . .

شهریار بو قانونلاری آییقلیقلا بیلیرمیش، یارادیجیلیغیندا اونلار اساسلاناراق، هجا اؤلچولرین ایشلتمیش، بعضاً ایشلتدیگی عروض اؤلچولرینی‌ده هجا اؤلچولرینه یاخینلاشدیرمیشدیر. آشاغیداکی گتیردیگیمیز مثالی یئنه هجا اؤلچوسونون اون دؤردلرک و (9+5) بؤلگوسونه سالماق اولار:[8]

مجنون ایله من/ مکتب عشق ایچره اوخوردوق (5+9)

من مصحفی ختم/ ائتدیم او واللّیل ده قالدی

بیر گون ده خبر/ گلدی که واللّیل سی ایله

جان وئردی جهان/ ایچره یامان ولوله سالدی.[9]

 

شهریار هجا اؤلچولری آراسیندان ان چوخ «اون بیرلیک» اؤلچوسو ایله اؤزونو بارشدیرا بیلمیش و بو یانغین اؤلچونون بیر چوخ بؤلگولرینی ایشلتمیشدیر، مشهور «حیدربابایا سلام» منظومه‌سی‌ده ائله بو اؤلچوده یازیلمیشدیر:

حیدربابا/ ایلدیریملار/ شاخاندا (4+4+3)

سئللر- سولار/ شاققیلداییب/ آخاندا

قیزلار اونا/ سف باغلاییب/ باخاندا. [10]

 

شهریار دئمک اولار که اون بیرلیک اؤلچونون بو بؤلگوسونو معاصر آذربایجان ادبیاتیندا ابدیلشدیرمیشدیر. چاغداشلاریمیز ایچره بیر شاعر تاپا بیلمز سن که همین اؤلچو و همین بؤلگوده شهریارا جاواب یازماسین، اونا جاواب یازماسادا، اوندان اهام آلماسین! حتی اللی ایللیک پهلوی اختناغیندا ایگیدلیکله و مناعت طبعی ایله دایانیب مبارزه آپاران معاصر مقاومت ادبیاتیمیزین تمثلچیسی مرحوم «میرحبیب ساهر» الهاما گلیب همین اؤلچونو، «حیدربابایا سلام» منظومه‌سی‌نین مضمونلارینار بنزه‌ر مفهوملار یاراتماق اوچون ایلتمیشدیر:

آخشام اوستو/ داغلار ینک- / بنکدیر (4+4+3)

هر یئر گؤی اوت/ هر یئر گولدور/ چیچکدیر

توز قوپاران/ یولدا قویون- / اینکدیر

بیر چوپاندیر/ دره‌لرده/ نئی چالان

داغی- داشی/ دیللندیره‌ن/ سس سالان. [11]

 

ساهر یاراتدیغی «منظوم مکتوب»، «اوشاقلیق خاطره‌سی»، «حیدربابا شاعرینه» و بیر چوخ دگرلی منظومه‌لرینده همین اؤلچو و همین بؤلگودن یارارالانمیشدیر. البته بوردا چاغداش شعریمیزین ایکی نهنگ سیماسی اولان ساهر و شهریار حاققیندا و اونلارین بیری- بیرلریندن اؤیره‌نمه‌لری و بیری- بیرلرینده تأثیرلریندن دانیشماغا مجالیمیز اولمادیغی اوچون، یالنیز مقاله‌نین مؤضوعسونا اویغون اولاراق، بو مسئله‌یه اشاره ائتدیک. شهریارشناسلیقدا «ساهر و شهریار» مؤضوعسو اؤیره‌نیلمه‌نین و دقّتلی اؤیره‌نمگی گؤزله‌ین بیر اساس مؤضوع کیمی گنج تدقیقاتچیلار قارشیسیندا دوران اهمیتلی بیر مسئله‌دیر.

شهریارین اون بیر هجالی اؤلچودن چوخ گئنیش استفاده ائتمه‌سی و بو اؤلچونون شعر تاریخیمیزده اهمیتینه اشاره ائتمکدن اوّل بیر داها قئید ائتمه‌لی‌ییک کی او، عروضون هر هانسی بیر اؤلچولرینی هجا جایناغینا وئریر. «بهجت آباد خاطره‌سی» شعری تمامیله هجانین «اون دؤردلوک اؤلچوسونده یازیلان بیر شعردیر:

اولدوز سایاراق/ گؤزله‌میشم هر/ گئجه یاری (5+5+4)

گئج گلمه‌ده‌دیر/ یار یئنه اولموش/ گئجه یاری

گؤزلر آسیلی/ یوخ نه قارالتی/ نه‌ده بیر سس

باتمیش قولاغیم/ گؤر نه دوشورمکده‌دی داری.

 

بیر قوش آییغام!/ سؤیلیه‌رک گاهدا ایییلده‌ر،

گاهدان اونودا/ یئل دئیه لای- لای! هوش آپاری.[12]

 

همین اؤلچودن بیر باشقا اؤلمز منظومه‌سینده فایدالانیر. بو منظومه‌نین آدی «دؤیونمه- سؤیونمه» دیر. بو کیچیک حجملی و لاکین دولغون مضمونلو منظومه اوتایلی قارداشلاریمیزا خطاب یازیلمیشدیر:

بیر قرن‌ده قارداشدان/ اوزاقلاشماق اولورموش؟ (7+7)

قارداش دئیه بیر عؤمرو/ سوراقلاشماق اولورموش؟

بیر دنده‌ بو قارداشلا/ قوجاقلاشماق اولورموش،

دئینه، دومورول بورجونو دوشمن ییخابیلمز،

قارداش نه‌قده‌ر یادلاشا یاددان چیخابیلمز.[13]

 

« اون دؤردلوک» اؤلچودن سونرا، شهریارین ایشلتدیگی اوزون اؤلچولردن بیریسی‌ده «اون بئشلیک اؤلچوسودور:

وطندن آیری دوشن/ ائولادیم قاییت وطنه (8+7)

قاییت کی گؤز یولا تیکمیش آنان قاییتدی سنه.

آتان سنی ایتیریب/ آختاریب یئنه ‌تاپدی

دئییر بالا ساییق اول/ تاپدیغین ایتیرمه یئنه.[14]

 

شعریمیزین قیسّا اؤلچولریندن ایسه، چوخ آز ایشلنن اون هجالی اؤلچونوده ایشله‌دیر:

قوی بو انقلاب/ سئل کیمی آخسین (5+5)

گؤی گورولداسین/ ایلدیریم شاخسین

مستضعفلر قوی/ حقّه چاتارکن

اسلام بایراغین/ داغلارا تاخسین.

 

مظلومون آهی/ قوی الا و چکیب

ظولمو ریشه‌دن/ یاندیریب یاخسین

آللاه سوفره‌سی/ آچیق اولورمو

بیر عدّه یئسین/ بیر عدّه باخسین؟[15]

 

ان یایغین اؤلچو اولان «گرایلی» اؤلچوسونوده شهریار، داها عاطفی و دویغولو مضمونلار ایشلتمیشدیر:

خان ننه/ هایاندا قالدین، (4+4)

بئله باشیوا/ دولانیم!

نوجه من سنی/ ایتیردیم،

دا سنین تایین تاپیلماز.[16]

 

تانینمیش «یالان دونیا» شعری‌ده گرایلی اؤلچوسونده یازیلمیشدیر:

سنین بهره‌ن/ یئیه‌ن کیمدیر (4+4)

کیمینکی سن/ یییه‌ن کیمدیر؟

سنه دوغرو/ دئین کیمدیر

یالان دونیا/ یالان دونیا.[17]

 

یوخاریدا قئید ائتدیگیمیز کیمی، شهریار هر اؤلچودن چوخ «قوشما» آدی ایله مشهور اولان «اونه بیر هجالی» اؤلچودن یارارلانمیشدیر. بو اؤلچونون شعر تاریخیمیزده او قده‌ر اهمیتی اولموشدور که اونا اون بئش عدده یاخین یئرلی آهنگ بسته‌لنمیشدیر. «اهل حق» طایفالاری‌نین بیر چوخ ایلاهیلری بو اؤلچوده یازیلمیشدیر. بایرک قوشچو اوغلو، یونس امره، شاه اساعیل ختایی[18] و باشقا ایلاهی قوشان شاعرلر، همین اؤلچونو سئچمیشلر. بوتون عاشیقلار همین اؤلچوده اؤز اوستادنامه و شعرلرینی یازمیشلار. بؤیوک منظوم رومانلار یئنه‌ده همین اؤلچوده یازیلمیشدیر.[19]

مرحوم ب. ق. سهند، «سازیمین سؤزو»نون ایلک منظومه‌سی‌نین ائوه قوشغوسونو همین اؤلچوده یازمیشدیر....

شهریار ایسه، حتی «نوحه»لرینی‌ده اون بیر هجالی اؤلچوده قلمه آلیر:

حسینین نوحه‌سین/ دلریش یازاندا، (6+5)

مسلمان سهلدیر کی/ کافر آغلار.

کور اولموش گؤزلرین/ قان دوتدو شمرین،

که گؤرسون اؤز الینده/ خنجر آغلار.[20]

 

و یا « هلال محرم» نوحه‌سینی نظره آلاق:

محرم‌دیر، خانیم/ زینب عزاسی، (6+5)

بیزی سسلیر/ حسینین کربلاسی.

یولو باغلی قالیب/ دوشمن الینده،

داها زواری‌نین/ یوخ سس- صداسی.

بوگون کرب و کربلا/ ویران اولوبدور،

حسین اؤز قانینا/ غلطان اولوبدور.[21]

 

بو اؤلچو اوچون شهریار شهرینده بیر چوخ مثاللار تاپماق اولار. البته ‌او دئدیگیمیز کیمی، بو اؤلچونون هم یوخاری ساییلی و هم‌ده آشاغی ساییلاری اؤلچولری‌ده شعرلرینده دؤنه- دؤنه ایشلتمیشدیر- بورادا اونون «بایاتی» اؤلچوسوندن فایدالانماسینی‌‌دا خاطیرلاتمالیییق:

دونیا عوض/ دگیشدی، (4+3)

هئیوا وئرن/ نارآلی (= آلار).

آلما منیم/ قلبیمده

گئنین یئری/ دارالی.[22]

 

بئله‌لیکله بیر داها قئید ائتمه‌لی‌ییک کی شهریار آذربایجان دیلینده یازدیغی شعرلرده، عروض اؤلچولریندن داها چوخ، هجا اؤلچولرینی منیمسه‌میش و بول – بول اونلاری ایشلتمیشدیر. بو، اونون دیلیمزین اؤز قاینار بولاغیندان و اؤز گوجوندن یارالانما اینانجیندان گلیب چیخیرمیش. شهریار، تورکجه سؤز خزینه‌سی و گوجونه اینانان الهاملی بیر شاعر ایدی. او دیلیمیزده باشقا دیللردن آلینما سؤزلر، آلینما قایدا- قانونلارین سرحدسیز و اؤز باشینا ایشلتمگینه قارشی چیخان بیر شاعر ایدی.

  


[1] شهریارین ایندییه‌دک 78 مختلف حجملرده یازدیغی تورکجه شعرلری تثبیت ائدیلمیشدیر. باخ، محمدحسین شهریار.

   تورکی دیوانی کلیاتی. دکتر پروفسور حمید محمدزاده‌نین مقدمه، رداکته و ایضاحلاری ایله، تهران، 1369.

[2] هریارین تورکجه نشر اولان بیرینجی اثری « حیدربابایا سلام» هجا اؤلچوسونده‌دیر.

[3] شهریارین فارسجا یازدیغی شعرلر اوچ بؤیوک حجملی کلیات حالیندا نشر ائدیلمیشدیر. فارس ادبیات شناسلاری اونو چاغداش فارس شعری‌نین تایسیز سیماسی ساییرلار.

[4] تبریز شیوه‌سینده « فارسجا- عربجه» دئمکدیر.

[5] تورکی دیوانی کلیاتی، یوخاریداکی، ص 61 .

[6] همان یئر.

[7] یئنه اوردا.

[8] هرج بحری بدیلیمیزده ایشلنیلن اویناق بیر بحردیر. بو بحرین شعر تاریخمیمیزده دوققوز اؤلچوسو تانینمیشدیر. اولو بابالاریمیز بو بحرین اؤلچولرینی فارس دیلینده‌ده رواج وئرمیشلر. مثلاً یوسف اوغلو الباس نظامی گنجوی « خسرو و شیرین» مثنویسی‌نی همین بحرین « مسدّس محذوف» اؤلچوسونده و « لیلی و مجنون» منظومه‌سینی « مسدّس اخرب مقبوض محذوف» اؤلچوسونده یازمیشدیر.

[9] هجا اؤلچولری‌نین ایضاحی اوچون « یول» در گیسی‌نین کئچن ساییلاریندا گئدن « شعریمیزده اؤلچولر و بؤلگولر» عنوانلی آردیجیل مقاله‌میزه باختین.

[10] تورکی دیوانی کلیاتی، یوخاریداکی، ص 159.

[11] همان، ص 31.

[12] حبیب ساهر. کؤشن(شعر مجموعه‌سی)، تهران؛ 1343،ص62.

[13] تورکی دیوانی کلیاتی، یوخاریداکی، ص63 .

[14] همان، ص65 .

[15] همان، ص167 .

[16] همان، ص169 .

[17] همان، ص190 .

[18] همان، ص 218.

[19] بو شاعر حاققیندا باخ. سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه، تهران، انتشارات ققنوس، 1369.

[20] صمد وورغونون واقف آدلی اؤلمز اثری‌ده همین اؤلچوده یازیلمیشدیر.

[21] تورکی دیوانی کلیاتی، یوخاریداکی، ص 188.

[22] همان، ص 186.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید