آذربایجان دئدیکده، خیال دونیاسیندا یئددی مین ایللیک یازیلی مدنیت تاریخی جانلانیر. آزلاردان قالمیش اسطوره‌لر و سومر تورکجه‌سیله حک اولونموش داش یازیتلاری گؤز اؤنونه گلیر.
ان اسکی مدنیت قایناغی اولان یوردوموزدا، معنوی ارث و مدنی آبیده‌لرین یارادیجیلاری، ائل ـ اولوسو موزون ان سئچگین دوشونجه قهرمانلاری و فیکیر باهادیرلاری اولان معلملرین اللریله یارادیلان مدنیت آثارینین یازیلی اؤرنه کلرینده « اوزان» دئییله‌‌ن، ائلجه بیله‌ن، آغ ساققاللی، آغزی دوعالی و دیلی سازلی ـ سؤزلو روحانی ـ پیرانی ایلک عاشیقلاریمیزین دوروشلارینی گؤرور، دئییشله‌رینی ائشیدیر و معنوی ووروشلارینی حس ائدیریک.
ان اسکی سومر تورکجه‌سیله حک اولونموش بیر نئچه یازیتدا، کؤکسونه سازی سیخیب آیاق اوستونده دوران ایلک اوزان هئیکلی و « آزیق » ماغارالارینین دیوارلایندا نقراولونموش ایلاهی بیر حال ـ هوادا رقص ائدن اوزانلار توپلولوغو رسیم و چیزگیلرینه راست گلمک اولار.
سؤز یوخ کی سونرالار « عاشیق » آدلانان بو اوزانلاری، بشریت تاریخینده مدنیت آثارینین ایلک یارادیجیلاری و ایلکین معنوی رهبری آدلاندیرماق اولار. ائللرین جیسمانی و روحانی طبیب‌لری ساییلان اوزانلار بیر طرفدن شفا وئریجی بیتگیلر یولو ایله داوا ـ درمان دوزه‌لدیب، ائل ایچینده حکیملیک ائدیر و باشقا طرفدن گله‌جک نسیللری اویغون بیر یاشاییشا حاضیرلاماق اوچون سازلی ـ سؤزلو ایلاهی و ملکوتی آیه‌لر قوشوب ائل ایچینده یاییردیلار.
عاشیق مدنیتی تاریخی‌نین ایلک اؤرنه کلری ساییلان بو ده‌یرلی اسطوره‌وی آیه‌لر و « قوشغو » لارین ایزلری، سونرالار یازیلی مدنیّت اثرلری یاردان باشقا ملت‌لرین تاریخلرینه‌ده نفوذ ائتمیش و درین ایزلر بوراخمیشدیر. اسکی یونان میتولوگییاسینداکی « آکینا » اسطوره‌سی‌نین بیزیم « آق آنا » قوشغو موزدان آلیندیغی کیمی اوزانلاریمیزین دا هر گون منتشر ائتدیکلری « تور یاز » (turyaz ) کتیبه‌لری، سونرالار روم دؤولتی طرفیندن گونده‌لیک (daily ) آنلامیندا ایشله‌نن و هرگون نشر اولان (diurnal ) آدی ایله دوام ائتمیشدیر. همین سؤز جوک ایندی ژورنالیسم journalism فورماسینا گلیب چاتمیشدیر. ایلک دفعه ایکی مین ایکی یوز ایل بوندان اؤنجه ژولیوس سزار julius caesar الیله نشر اولان diurnal اؤرنه کلری، ائلجه بیله‌ن اوزانلارین سومر کتیبه‌لرینده آدلانان « توریاز» ـ لاری‌نین دوامی حساب اولونور.
ان اسکی تورکجه‌میزین بیر قولوندا « سایا » و باشقا قولوندا « قاسا » آدلانان ایلکین روحانی قوشغولاردا، سؤز یوخ کی اوزان مدنی ارثی تاریخینه داخیل اولورلار.
اسلامیتدن سونرا، اوزانلار، اؤز بدیعی یارادیجیلیقلارینی اسلام حکمتی و فلسفه‌سی ایله اینانیلماز درجه‌ده غنیله‌شدیریب، تایسیز بیر عاشیق ادبیاتی مجموعه‌سی یارادا بیلدیلر.
اوزانلارین میراثدارلاری ساییلان عاشیقلاریمیز، اولوسوموزون تاریخی ـ نین هر بیر دؤنه‌مینده، ائل وجدانی کیمی سسله‌نمیشلر. باریش زامانی سئوینجله یاشاماغی ائل ـ اولوسوموزا اؤیره‌دن عاشیقلار، ساواش واختیندادا یاراقلارنیب جبهه‌لری یارمیشلار. بیر طرفدن شعر یازان، نغمه یارادان، آهنگ و ریتم قوشان، اینجه دویغولارا مالیک عاشیقلار، باشقا طرفدنده قهر‌مانلیقلاری وصف ائدن، همده اؤزلری ائل قهرمانلاری یانیندا، ملی منافع اوغروندا ساواشان ارلر و ارنلره چئوریلمیشلر.
بو، ارن عاشیقلاریمیزدان بیریسیده « عاشیق عباس توفار قانلی » دیر.
اسکندرین ظولوماتدان آتلانماسیندان و خضرین آب حیاتیندا ن دانیشان عاشیق عباس، گنجلریمیزه جان بازاریندان سلامت قورتارماغی اؤیره‌دیر، بو دونیادان او دونیا یا کؤچمه‌گی یاداسالیر، سؤز بیرلیگی و ائل بیرلیگیندن دانیشیر، وطنیمیزین گؤزه‌لیک‌لرینی وصف ائدیر، جانلی بیر لیریسم و تغزل نغمه‌کاری کیمی ظهور ائدیر و عاشیق شعری‌نین ان گؤزه‌ل نمونه‌لرینی یارادیر. عاشیق عباس، همده شاه اسماعیل ختایی دؤوروندن جانلانما و یئنی لنمه‌یه باشلایان و ساواش مئیدانلاری‌نین گورولتولو طبلینه دؤنه‌ن عاشیق شعریمیزین ان قیزغین مبارزه هیمنلرینی قوشموشدور.
عاشیق عباس توفار قانلی‌نین بدیعی یارادیجیلیغی و ادبی ارثی‌نین توپلانیب نشر اولونماسی، بیر جدی علمی ایش کیمی، بیر چوخ تدقیقاتچی و ادبیات هوسکارلاریمیزین قارشیسیندا دورموشدور. الینیزده اولان مجموعه‌نی آقای پرویز همت جو محمود آباد، چاغداش عاشیقلاریمیزین ایفالاریندان توپلامیش و بیر نئچه نشر اولموش مجموعه‌لر ایله قارشیلاشدیریلمیش واریانتلار ایله ترتیب ائتمیشدیر. آغیر علمی امک صرف ائدن تدقیقاتچی، موضوع ایله علاقه‌دار الده اولان هر بیر قایناغا باش وورموش، اؤز ملی بورجونو شرفله یئرینه یئتیرمگه چالیشمیشدیر. سؤز یوخ کی بو مجموعه، گله‌جکده عاشیق عباس کلیاتی‌نین تدوین و نشری اوچون، اساس و تمللی قایناقلاردان ساییلا جاقدیر. قارشیمیزداکی بئله شانلی گونو بایرام ائتمه‌ک اوچون، هامیمیز همت ائئمه‌لی و بو مجموعه‌نی داهادا غنیله‌شدیر مه لییک.